Cổ ngữ có câu: “Hành thiện, quý ở chỗ làm một cách kiên trì không ngừng nghỉ. Tích tiểu thành đa, tích một mà dần dần thành ức vạn. Lâu đài cao 9 tầng, ban đầu cũng từ tích lũy từng chút đất dần dần mà nên cao, hành trình xa nghìn dặm, cũng là từ đôi chân đi từng bước từng bước bắt đầu!” Con người sống nơi thế gian, đã biết là việc thiện thì cần phải lập tức làm ngay. Hơn nữa còn phải làm một cách nghiêm túc, nỗ lực và kiên trì bền bỉ.
Hàn Kỳ đời Bắc Tống (960-1127) là người có đức độ và danh vọng cao. Ông đối xử với mọi người bằng lòng nhân ái và vị tha, mỗi khi gặp việc thiện thì nhất định cố gắng làm, mỗi khi nghe tin người khác làm việc thiện thì nhất định sẽ khích lệ và tán thưởng. Cho nên, người dân ở đâu đâu cũng ca tụng Hàn Kỳ và nói: “Hàn Kỳ không giống như người khác”.
Có người hỏi ông vì sao lại làm như vậy, Hàn Kỳ nói: “Tâm con người hướng thiện là trân quý nhất. Khen ngợi hành động thiện có thể làm cho những người làm việc thiện từ nay về sau càng nỗ lực, khiến cho người nghe thấy chuyện này tâm cũng hướng thiện, làm cho người có lỗi cảm thấy xấu hổ mà bỏ ác theo thiện, vì thế biểu dương cái thiện là điều rất quan trọng!”
Ông còn thường xuyên đọc thơ và truyền bá sách của các bậc thánh hiền. Hàn Kỳ nói: “Sách này có thể chỉ đạo con người trở thành những người quân tử chân chính!”
Về sau, Hàn Kỳ trở thành vị tể tướng tài đức một đời và được phong là Ngụy Quốc Công, đạt được đầy đủ “ngũ phúc”. Con cháu của Hàn Kỳ nhiều đời làm quan tại triều đình, liên tục mãi cho đến cuối triều đại Nam Tống. Người ta đều nói rằng đó chính là phúc báo có được nhờ làm việc thiện tích đức.
Kết cục của gia tộc cả đời không làm việc thiện
Nhưng lại có một số gia tộc, một số người rõ ràng nhìn thấy việc thiện ngay trước mặt mà cũng không làm, bỏ mất cơ hội mà cuối cùng gặp kết cục suy bại.
Ví dụ như vào thời cuối nhà Chu (770-221 TCN), vị quân chủ của nước Tề – Tề Hoàn Công có một lần đi qua đống hoang tàn đổ nát nhà họ Quách, bèn hỏi một cụ già ở gần đó: “Gia tộc họ Quách vì sao lại suy bại và diệt vong thế này?”
Cụ già trả lời: “Duyên cớ là bởi vì gia tộc họ Quách gặp việc thiện nhưng không làm!”
Tề Hoàn Công lập tức hỏi lại: “Sao gặp việc thiện mà lại không làm?”
Cụ già lại nói: “Gia tộc họ Quách thích việc thiện nhưng bản thân họ lại không cố gắng làm việc thiện.
Họ kinh ghét việc ác mà lại không thể ngăn chặn bản thân mình làm việc ác, cho nên gia tộc họ Quách mới suy bại và diệt vong!”
Gia đạo suy bại vì biết việc thiện mà không làm
Còn một trường hợp nữa là Diêu Hảo Vấn thời nhà Minh. Khi Diêu Hảo Vấn đảm nhận chức quan huyện, mặc dù làm việc cẩn thận, làm quan liêm khiết nhưng lại quá nhẹ dạ, thường dễ tin lời của người khác.
Vào cuối xuân một năm khi Diêu Hảo Vấn đang đương nhiệm, trời mưa liên tục suốt hơn 40 ngày. Diêu Hảo Vấn tự mình đến các thôn quê để xem xét và hỏi thăm về tình hình thiên tai. Ông thấy thôn Tây có mấy trăm mẫu ruộng bị ngập, những thôn khác thì lúa mạch không bị tổn hại, muốn trình báo tai họa của khu vực thôn Tây lên quan trên.
Những lại dịch (người chuyên phục dịch các quan cao hơn) đi theo ông lại nói: “Các thôn trong huyện đều bình an và ổn định, thôn Tây này tuy rằng bị ngập lụt, nhưng sau vài ngày nước sẽ rút đi, vẫn có thể trồng lại các cây lương thực khác. Nếu như trình báo riêng biệt lên cấp trên, sợ rằng sẽ bị truy xét dây dưa phiền phức”.
Diêu Hảo Vấn biết đám lại dịch xuất phát từ lợi riêng, nhưng sợ rằng gây ra phiền toái, thế là giấu giếm tình hình thiên tai, không báo cáo lên cấp trên. Dù vậy, khi thu thuế thì Diêu Hảo Vấn vẫn quyết định ruộng bị thiên tai với ruộng được mùa đều đánh thuế như nhau.
Diêu Hảo Vấn cũng từng muốn xây dựng trường học miễn phí, tu sửa nhà cứu tế ở mọi nơi, trợ giúp người nghèo, nhưng đều bị đám thư dịch ngăn trở. Diêu Hảo Vấn đã hơn 50 tuổi nhưng vẫn chưa có con. Mẹ và vợ ông đều luôn bị bệnh, cả gia đình rất âu sầu, khắc khoải.
Một hôm, mẹ Diêu Hảo Vấn bị ốm sắp chết, sau khi được cứu sống lại đã nói với Diêu Hảo Vấn rằng: “Mẹ đã gặp quan lại nơi âm phủ. Ông ta nói: ‘Diêu Hảo Vấn làm người thận trọng và trong sạch, vốn có con, nhưng mỗi khi gặp việc thiện, rõ ràng biết cần phải làm việc thiện, nhưng thường bị lời nói của người khác ngăn trở. Chẳng hạn như việc trình báo thiên tai này, chỗ bị thiên tai chẳng lẽ có thể giấu giếm không báo cáo sao? Ông ta che giấu tình hình thiên tai, đến nỗi dân gặp nạn bị bức bách phải bán con cái để nộp thuế lương thực, tội ác quá lớn, cho nên phải gặp báo ứng“.
Viên quan âm phủ còn nói: “Kẻ ngu muội bởi vì không biết lý lẽ, còn có thể tạm thời khoan dung tha thứ, còn kẻ biết rõ việc thiện mà không làm, cố tình không cầu tích đức, đó là những người mà trời vô cùng khinh ghét. Bà hãy bảo con nếu muốn được hạnh phúc, phải dũng cảm làm chuyện tốt, không sợ gian nan, không thể làm việc qua loa để hưởng an nhàn. Không thể trong lòng đã nghĩ là làm, lúc suy nghĩ lại thì không làm nữa. Làm việc thiện lâu dài tự nhiên sẽ được may mắn và hạnh phúc, khiến cho tội ác che giấu thiên tai có thể được miễn.”
Diêu Hảo Vấn mặc dù nghe lời dạy bảo của mẹ nhưng mỗi khi đám thư dịch và lại dịch nói lời xằng bậy thì vẫn bị mê hoặc, cứ mãi như thế không thức tỉnh, cuối cùng bị bãi chức quan, gia đạo cũng suy sụp.
Bởi vậy, khi đã nhận định là việc thiện thì nhất định phải toàn lực mà làm. Nếu có thể cải biến mà hướng thiện thì cũng có thể bù đắp tổn thất cho những sai phạm trước đây, giảm đi tội lỗi mà tăng thêm phúc báo cho bản thân và gia đình. Nếu luôn luôn do dự không làm, không nghe những lời nói phải, tự mình không thể làm chủ được bản thân thì sẽ gây ra tội lỗi, có ân hận cũng đã muộn rồi, không thể lấy lại được nữa.
An Hòa (dịch và t/h)
