Trước năm 1975, nhạc sĩ Tú Nhi (bút danh khi viết nhạc của danh ca Chế Linh) đã sáng tác rất nhiều ca khúc phổ thông đại chúng nổi tiếng mà đến nay vẫn còn được yêu thích, đó là Bài Ca Kỷ Niệm, Đêm Buồn Tỉnh Lẻ, Đếm Bước Cô Đơn, Xin Làm Người Xa Lạ, Đoạn Tái Bút, Mai Lỡ Mình Xa Nhau… và đặc biệt là ca khúc Thương Hận.
“Thương Hận” được sáng tác bởi nhạc sĩ Tú Nhi và nhà thơ Hồ Đình Phương vào khoảng năm 1969 và Chế Linh là người đầu tiên thâu thanh bài hát này trong Dĩa Hát Việt Nam, sau đó là băng nhạc Tình Ca Hai Mươi, Băng Nhạc Thanh Thúy 15, cũng với giọng hát Chế Linh.
Có thể nói “Thương Hận” là một trong số các ca khúc buồn nhất của nhạc sĩ Tú Nhi, nội dung là sự tiếc thương cho cuộc tình vĩnh viễn chia lìa nhau. Bài hát này có 2 lời, trước năm 75 được Chế Linh hát đầy đủ cả 2, nhưng sau này gần như không có ai hát lời 2 nữa, nên có nhiều khán giả cảm thấy khó hiểu, hoặc chưa hiểu được trọn vẹn tác phẩm này.
Sau đây là lời tờ nhạc được xuất bản vào năm 1969 và đầy đủ 2 lời hát:
Có ai biết được có mình tôi buồn
Dẫu trong tiếng cười ngấn lệ thoảng qua hồn
Để rồi ngưng cung đàn cuối
Khách về khách ấm tình đôi
Tôi về tôi sống đêm dài
Sống qua mấy vạn mối tình giữa đời
Có khi ngỡ mình đã gặp thấy duyên rồi
Nào ngờ khi tan mùa cưới
Âm thầm tôi bước lẻ loi
Đi vào mơ ước mà thôi
Tắt nến cho môi còn mơ
Máu trút cho đầy mắt chờ
Bụi đời hoang vỡ trang thư
Truyện mình băng giá tâm tư
Lòng nào không thấy ngùi nhớ
Có ai đốt sạch lá vàng cuối trời
Để con én mộng sớm về xóa u hoài
Lệ mừng rưng rưng mình nói
Ai là em gái lòng ai
bao giờ em đến cùng tôi
Bóng em đã gục dưới đạn quân thù
Vỡ tan nét ngọn có gì để mong chờ
Giật mình cơn đau chợt nhớ
Oán hờn giăng đứt đường tơ
yêu nàng hơn hết bao giờ
Phố đêm quán nhỏ khách vào có nhau
Nát trong tiếng cười mắt mình thấy rưng sầu
Chuyện tình không nên mùa cưới
ly cà phê đắng mồ côi
đâu còn đôi bóng mà soi
Chiếc áo em đan ngày xưa
Sống với tôi tròn mấy mùa
Vì không gian dối tâm tư
Tựa đầu lưng quán bơ vơ
Một lần yêu bao lần nhớ
Có đem đốt sạch lá vàng cuối trời
Có phơi xác giặc xóa hận để em cười
Chỉ dìm cơn đau chậm tới
Muôn đời tôi vẫn lẻ loi
Đi vào thương tiếc mà thôi…
Khi nghe “Thương Hận”, khán giả sẽ cảm nhận được một nỗi buồn bao phủ từ đầu đến cuối của bài hát. Từ những câu đầu tiên đã thấy nỗi buồn nức nở, không nguôi:
“Có ai biết được có mình tôi buồn
Dẫu trong tiếng cười ngấn lệ thoáng qua hồn
Để rồi ngưng cung đàn cuối
Khách về khách ấm tình đôi
Tôi về, tôi sống đêm dài.”
Cuộc đời này như một sân khấu, một vở kịch dài. Đôi khi đằng sau những lớp mặt nạ cười gượng gạo là nỗi niềm ray rứt không ai hay biết, khi rèm đã buông, màn cuối đã hạ. Những gì còn lại là sự cô đơn, lẻ loi trong đêm dài.
“Sống qua mấy vạn mối tình giữa đời
Có nghe ngỡ mình đã gặp thấy duyên rồi
Nào ngờ khi tan mùa cưới, âm thầm tôi bước lẻ loi
Đi vào thương tiếc mà thôi.”
Trong hàng vạn người đi qua cuộc đời, để tìm được một tri âm, tri kỷ không phải là dễ dàng. Ngỡ mình đã gặp thấy duyên nợ rồi, nhưng cho đến khi “tan mùa cưới” rồi thì ngỡ ngàng nhận ra mình vẫn một mình lẻ loi trong niềm thương tiếc.
Nghe kỹ từng lời hát trong phần điệp khúc này sẽ thấy được sự cô đơn, đau buồn len lỏi trong từng câu từng chữ:
“Tắt nến cho môi còn mơ
Máu trút cho đầy mắt chờ
Bụi đời hoang vỡ trang thư
Truyện mình băng giá tâm tư
Lòng nào không thấy ngùi nhớ”
Trong nỗi cô đơn đến tận cùng, chợt dâng lên niềm mong ước có một điều diệu kỳ linh hiển, dẫu chỉ là đến trong cơn mộng êm đềm để xóa đi nỗi u hoài:
“Có ai đốt sạch lá vàng cuối trời
Để con én mộng sớm về xóa u hoài
Lệ mừng rưng rưng mình nói
Ai là em gái lòng ơi!
Bao giờ em đến cùng tôi.”
Trong tất cả các bản thu âm bài Thương Hận sau năm 1975, ngay cả bản của Chế Linh hát trong CD Làng Văn, đều chỉ hát hết phần lời 1 này rồi chuyển qua luôn tới điệp khúc của lời 2, tức là đoạn:
Chiếc áo em đan ngày xưa
Sống với tôi tròn mấy mùa…
…và bỏ qua phần đầu của lời 2. Đoạn lời bị lược bỏ này có nội dung giải thích nguyên nhân nỗi buồn trong toàn bài hát:
“Bóng em đã gục dưới đạn quân thù
Vỡ tan nét ngọc có gì để mong chờ
Giật mình cơn đau chợt nhớ
Oán hờn giăng đứt đường tơ,
yêu nàng hơn hết bao giờ.”
Sẽ có nhiều người yêu nhạc cảm thấy lạ lẫm với đoạn lời này của bài Thương Hận, nếu chưa được nghe bản thu âm trước 75 của Chế Linh trong băng nhạc Tình Ca Hai Mươi (có lẽ cũng là bản duy nhất mà ca sĩ có hát phần lời này).
Người con gái trong bài hát đã ngã gục, vỡ tan nét ngọc bởi những vết đạn oán hờn, đường tơ đứt đoạn một cách oan nghiệt. Người ở lại phải âm thầm chịu đựng vết thương không thể lành, rồi trong những giấc mê giật mình thảng thốt, thấy nhớ người không nguôi: “yêu nàng hơn hết bao giờ”.
Trong đoạn dưới đây, có thể hình dung được một bức tranh đối lập được nhạc sĩ vẽ lên trên một phông nền đen trắng. Trong bức tranh đó, có một người ngồi lặng yên trong quán nhỏ thưa người, nỗi lòng tan nát, xung quanh là dòng người thấp thoáng, ra vào có nhau, nói cười huyên náo:
“Phố khuya quán nhỏ khách vào có nhau
Nát trong tiếng cười mắt mình thấy rưng sầu
Chuyện tình không nên mùa cưới, ly cà phê đắng mồ côi
Đâu còn đôi bóng mà soi”
Chàng trai với chiếc áo của người xưa đan, đang ngồi ở góc nhỏ này bên ly cà phê đắng, tựa đầu lưng quán đã bao nhiêu đêm rồi? Có lẽ cũng đã trọn mấy mùa:
“Chiếc áo em đan ngày xưa
Sống với tôi trọn mấy mùa
Vì không gian dối tâm tư
Tựa đầu lưng quán bơ vơ
Một lần yêu bao lần nhớ”
Đoạn cuối của bài hát có lẽ là phút giây “tỉnh táo” hiếm hoi của nhân vật trong bài hát, khi nhận ra rằng dù có đốt sạch lá vàng cuối trời như niềm mong ước ở phần lời 1, hay giờ đây có “phơi xác giặc” để “xóa hận”, thì cũng không còn ý nghĩa gì nữa. Chỉ có thể “dìm cơn đau chậm tới”, còn người cũng không thể trở lại, muôn đời mình vẫn sống trong lẻ loi và thương tiếc mà thôi.
“Có đem đốt sạch lá vàng cuối trời
Có phơi xác giặc xóa hận để em cười
Chỉ dìm cơn đau chậm tới
Muôn đời tôi vẫn lẻ loi
Đi vào thương tiếc mà thôi.”
Bài hát Thương Hận, dù có lược bỏ đoạn đầu của lời 2 (“gục dưới đạn quân thù…”), thì ở đoạn cuối này vẫn có 1 câu mang tính “nhạy cảm” là: Có phơi xác giặc xóa hận để em cười. Vì vậy mà trong nhiều năm, ca khúc này không được cấp phép hát ở trong nước, cho đến khi ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng làm hồ sơ xin cấp phép năm 2017. Trong 1 bài phỏng vấn, Mr Đàm nói: “Khi gặp chú Chế Linh, Hưng có nói rất thích bài Thương Hận nhưng rất khó xin phép vì trong bài có 1 số từ “nhạy cảm”, Hưng chỉ nói là không biết chú có thể “sửa 1 tí” để xin phép không? Ai ngờ về chú sửa và gửi lại cho Hưng liền. Thế là ca khúc được cấp phép. Thật lòng Hưng cảm kích chú Chế Linh lắm vì Hưng biết khi một người viết ra một bài hát, họ chăm chút từng từ, từng nốt nhạc nên rất khó để mà nhờ chỉnh sửa. Nhưng chú Chế Linh rất vui vẻ làm điều này, Hưng mang ơn lắm”.
Tuy nhiên khi nghe lại Thương Hận phiên bản của Mr Đàm hát, có thể thấy rằng không hề có đoạn nào được Chế Linh viết lại hay sửa lại như lời anh nói, mà chỉ đơn giản là Đàm Vĩnh Hưng bỏ qua và không hát câu mà anh nói là “nhạy cảm”, rồi dùng lại 2 câu của phần lời 1 để ghép vào lời 2 theo kiểu “râu ông nọ cắm cằm bà kia”, làm cho đoạn cuối của bài hát trở nên vô nghĩa:
“Có ai đốt sạch lá vàng cuối trời
Để con én mộng sớm về xóa u hoài
Chỉ dìm cơn đau chậm tới
Muôn đời tôi vẫn lẻ loi
Đi vào thương tiếc mà thôi”.
Đã có rất nhiều ca sĩ hát bài này, nhưng dường như chỉ có giọng hát của chính tác giả sáng tác là Chế Linh với đặc tả được nỗi buồn “thương” và “hận” trong bài hát. Tuy nhiên có một điều khó hiểu là vì sao chính Chế Linh lại lược bỏ đoạn đầu của phần lời 2 khi ông thu âm lại bài này ở hải ngoại, rồi các ca sĩ sau này cũng bỏ theo. Bởi vì có thêm đoạn đầu của lời 2 đó thì bài hát mới mang đúng nghĩa “Thương Hận”. Nếu bỏ đoạn “Hận” (hận chiến tranh đã cướp đi người con gái) thì bài hát chỉ còn mang ý nghĩa “Thương Xót”, chứ không còn ý nghĩa “Hận” nữa.
Nếu xem lại hình bìa của tờ nhạc bài hát, chúng ta có thể thấy rõ sự “Thương Hận” này:
Cũng xin nói thêm là trước năm 1975, Chế Linh có 3 lần thu âm khác nhau với cùng bài hát Thương Hận. Ở lần đầu tiên, trong dĩa hát Việt Nam, do hạn chế về mặt thời lượng nên Chế Linh chỉ hát lời 1. Ở lần thu âm thứ 2 trong băng nhạc Tình Ca Hai Mươi do nhạc sĩ Song Ngọc thực hiện, Chế Linh đã hát đầy đủ 2 lời bài hát. Tuy nhiên ở lần thứ 3, trong băng nhạc Thanh Thúy 15 cũng trước năm 75, Chế Linh lại lược bỏ đi đoạn đầu của lời 2, giống như bản thu âm sau năm 75 trong CD Làng Văn ở hải ngoại. Sau đó, tất cả các ca sĩ thế hệ sau, khi hát lại bài này như Trường Vũ, Randy, Huỳnh Phi Tiễn… cũng đều lược bỏ giống như vậy. Kết quả là có nhiều khán giả không biết đến sự tồn tại của 1 phần lời quan trọng của bài hát.
