Những hình ảnh về Sài Gòn – Chợ Lớn trong bộ sưu tập của bác sĩ người Pháp J.C. Baurac cho thấy sự thay đổi nhanh chóng của đô thị này cuối thế kỷ 19.
Với hơn 1.100 trang tư liệu và hàng trăm hình ảnh quý giá, bộ sách Nam Kỳ và cư dân (2 tập) của bác sĩ Pháp J.C. Baurac cho chúng ta cái nhìn về vùng đất Nam Kỳ, từ điều kiện tự nhiên, ranh giới các hạt, đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán, địa danh, nhân vật nổi tiếng… Đặc biệt sách còn dành dung lượng giới thiệu về Sài Gòn – Chợ Lớn, trong đó có nhiều bức ảnh quý hiếm về phong cảnh, đô thị, con người nơi đây. Hầu hết ảnh trong sách do J.C. Baurac tự chụp hoặc sưu tầm từ các nhiếp ảnh gia. Trong ảnh là không gian quán cà phê Lyonnais, Sài Gòn năm 1864. Ảnh được in trên giấy bạch đản. Ảnh: Bộ sưu tập của Serge Kakou.
Trong bộ sách, J.C. Baurac cho rằng cái tên Sài Gòn xuất phát từ việc người dân ở đây trồng nhiều cây gòn quanh thành trì, sau thành tên gọi đô thị. Theo tác giả Description de la Basse-Cochinchine (tức Gia Định thông chí) “Sài” mượn từ một chữ Hán có nghĩa là gỗ; “Gòn” trong tiếng An Nam là tên bông gòn và cây gòn. Trong ảnh là ngôi nhà gỗ dùng làm Dinh Thống soái Nam kỳ đầu tiên. Ảnh: Iconographie historique de l’Indochine.
Đô thị có những con đường được kiến thiết vuông góc với hàng cây cổ thụ rợp bóng, những công trình kiến trúc, những quảng trường, đài phun nước, công viên… được dựng lên. Nơi này mau chóng trở thành một thành phố nửa Á nửa Âu với dân số khoảng 35.000 người. Trong ảnh là Phủ Toàn quyền tại Sài Gòn. Ảnh đăng trên Le Monde illustré, số ra ngày 23/2/1884.
Vườn bách thảo và muông thú được thành lập từ năm 1864, trong đó có các loài thực vật hữu ích, cũng như các cá thể tiêu biểu của hệ động vật của Nam Kỳ lục tỉnh và các xứ lân cận. Trong ảnh là bãi thả hươu nai trong Vườn bách thảo và muông thú.
Ở trung tâm đô thị là nơi tập trung những cơ quan, văn phòng của chính quyền thuộc địa. Trong ảnh Tòa nhà Tổng nha quan thuế vào cuối thế kỷ 19. Công trình này hiện là trụ sở Cục Hải quan TP.HCM.
Còn đây là Tòa đại hình Sài Gòn. Công trình này được xây từ năm 1881, đến năm 1885 thì hoàn tất. Năm 1898, tòa nhà đổi thành Tòa hình sự Sài Gòn kiêm Tòa Thượng thẩm Đông Dương. Nơi đây hiện là Tòa án Nhân dân TP.HCM.
Bệnh viện Quân sự (Hôpital militaire) được thành lập năm 1862. Cấu trúc các tòa nhà trong khuôn viên đều là sườn sắt tiền chế, đem ráp lại trên nền bằng đá, mọi vật liệu được mang từ Pháp sang. Từ năm 1978, công trình được đổi tên thành Bệnh viện Nhi đồng 2.
Một góc chợ Gò Vấp cuối thế kỷ 19. Hình thành từ năm 1897, chợ Gò Vấp là một trong bốn chợ cổ nhất Sài Gòn – Gia Định xưa.
Tiêm chủng là một phần việc của Baurac ở miền Nam Việt Nam. Trong ảnh là cảnh tiêm phòng ở Chợ Lớn, thập niên 1890. Ảnh: Bộ sưu tập của Terry Bennett.
Cũng liên quan đến công việc của Baurac. Trong ảnh là Viện vaccine động vật ở Sài Gòn, thập niên 1890.
