Nếu là dân gốc Hà Tiên hay những người đã từng sống tại Hà Tiên vào những năm 1950 – 1970, ai cũng đều biết cây dừa ba ngọn ở Hà Tiên. Không ai biết tại sao có cây dừa ba ngọn nầy, ai trồng ?!! Chỉ biết vào khoảng những năm 1940, cây dừa đã có tại góc ngả tư đường Hàng Dừa và đường Mạc Cửu (ngả tư đường Bạch Ðằng và đường Mạc Cửu). Cây dừa ba ngọn nầy rất nổi tiếng ở Hà Tiên, ngày xưa tuy cây dừa không thuộc vào danh sách các kỳ quan thắng cảnh của Hà Tiên (như Đông Hồ, Bãi Mũi Nai, Thạch Ðộng, Hòn Phụ Tử,…) nhưng lúc đó ở Hà Tiên các nhà chụp hình kỳ cựu như Ông Quách Ngọc Bá, Phương Dung, Đức Quang (và sau đó là Tô Châu) đều khai thác hình ảnh đẹp lạ về cây dừa ba ngọn nầy. Vì cây dừa ở ngay vị trí thuận lợi trong quận lỵ nên du khách đến viếng xem cây dừa rất dể dàng. Các tiệm chụp hình kể trên đều xếp hình cây dừa ba ngọn vào tập hình thắng cảnh đẹp lạ của Hà Tiên. Ngày xưa các nhà chụp hình ở Hà Tiên thường gắn liền các hình phong cảnh đẹp lạ của Hà Tiên vào hình ảnh con đồi mồi, vì kỷ nghệ làm vật dụng trang sức bằng vảy đồi mồi rất phát triển tại Hà Tiên. Một trong những bức hình rất quen thuộc và có giá trị giới thiệu tổng quát các thắng cảnh đẹp lạ của Hà Tiên là hình ảnh một con đồi mồi mà trên lưng có mỗi chiếc vảy là một hình ảnh thắng cảnh đẹp.
Một tác phẩm ghép hình thời xưa: hình con đồi mồi tượng trưng cho kỷ nghệ chế tạo đồ trang sức bằng vảy đồi mồi, trên mỗi vảy có giới thiệu một thắng cảnh đẹp Hà Tiên: Núi Tô Châu, Đông Hồ, Thạch Ðộng, Mũi Nai, Hòn Phụ Tử, Cây dừa ba ngọn, Lăng Mạc Cửu,…(nhà chụp hình Phương Dung, Hà Tiên)
Cây dừa cao khoảng hơn 5 m, nằm trong khuôn viên cư xá của các Bác Sĩ làm việc trong bệnh viện Nguyễn Thần Hiến, và bệnh viện thì nằm đối diện với cây dừa ba ngọn phía bên kia đường Bạch Ðằng. Thời đó trước những năm 1950, Bác Sĩ Quản Ðốc Bệnh viện là người Pháp nên khu nầy rất trang nghiêm, không ai dám phá rối hay hái trộm dừa trên cây dừa ba ngọn nầy. Theo lời kể của dân địa phương thì cây dừa ba ngọn vẫn có trái như cây dừa bình thường…Tuy nhiên tới đây mình xin nói rỏ là đặc biệt không biết nguyên nhân từ đâu, hay đã có xảy ra chuyện ma quỷ gì không mà người Hà Tiên đồn là cây dừa ba ngọn là nơi có ma quỷ rất thường xuyên, hầu như ai cũng sợ khi đi ngang cây dừa vào ban đêm, nhất là trẻ con như mình thời còn nhỏ đi học hay đi học giờ thể dục sớm ngang cây dừa nầy,…thêm một điều nữa là xéo xéo bên kia đường thì lại là một căn nhà xác của bệnh viện , nơi thường hay quàng lại những người chết qua đêm…Trên khúc đường Bạch Ðằng nầy, một bên là dừa ba ngọn có ma, một bên là nhà xác có xác chết, vậy thì hỏi sao mà không sợ ma cho được.
Vị trí cây dừa ba ngọn ở Hà Tiên (Góc đường Bạch Ðằng – Mạc Cửu)
Cây dừa ba ngọn Hà Tiên, hình xưa do Nguyễn Bích Thủy phục hồi lại.
Vào khoảng năm 1953, vì sợ cây dừa bị gãy đổ, người ta đúc trụ xi măng hình chữ T để chống đở thân cây dừa. Ðó là hình ảnh cây dừa ba ngọn với cột trụ xi măng hình chữ T mà mình thấy ngay từ nhỏ vì năm 1953 là năm mình mới có 2 tuổi (tính theo tuổi Việt).
Hình ảnh cây dừa ba ngọn với cột trụ xi măng hình chữ T. Căn nhà trong hình là cư xá của Bác Sĩ làm việc trong bệnh viện Nguyễn Thần Hiến bên kia đường. Hình: Nguyễn Hồng Ẩn, 1965
Tác giả Trần Văn Mãnh trong những năm 1960-1970, hình chụp ngay trước sân cư xá Bác Sĩ ngay góc đường Bạch Ðằng – Mạc Cửu. Bên trái hình là vị trí của cây dừa ba ngọn (không thấy trong hình), bên phải hình là trường Mẫu Giáo Hà Tiên ngày xưa, ngay trên đường Tô Châu, trước mặt trường Mẫu Giáo là sân trống dùng làm sân đánh bóng chuyền ngay xưa. Chiếc xe jeep trong hình là xe thuộc bệnh viện Nguyễn Thần Hiến Hà Tiên.
Theo lời kể của bạn Trần Huỳnh một học sinh Trung Học Hà Tiên ngày xưa: ” Dãy nhà cư xá cho Bác Sĩ và nhân viên bệnh viện Nguyễn Thần Hiến ngay góc đường Bạch Ðằng – Mạc Cửu gồm có 4 căn nhà, căn bìa là gia đình Thầy Tám Trọng ở. Có lần giông bảo lớn quá, cây dừa ba ngọn ngả nghiêng theo chiều gió, làng xả Hà Tiên sợ mất cây dừa rất uổng nên Bác Hai Năng (?) lúc đó là chủ tịch làng cùng với ông Quách Ngọc Bá và một người nữa làm việc ở Chi Công Chánh Hà Tiên cùng nhau góp sức xây cột trụ đở cây dừa ba ngọn như ta thấy trong hình.
Theo tài liệu do Thầy Trương Minh Đạt nghiên cứu thì vào ngày 01/01/1971 (nhằm ngày mùng 5 tháng chạp năm Canh Tuất) tuy không có hiện tượng thiên nhiên nào mạnh bạo gây hại nhưng cây dừa bị tét một nhánh đang có nhiều trái, sau đó không bao lâu hai nhánh còn lại cũng bị gãy luôn. Vào đầu năm 1971 là năm mình học lớp Đệ Nhất (tương đương với lớp 12 bây giờ) trường Nguyễn Trung Trực Rạch Giá, hình như là mình có nghe tin cây dừa ba ngọn bị gẫy nhưng mình cũng không nhớ rỏ chi tiết sự gãy đổ của cây dừa ba ngọn như thế nào. (Có nhiều nguồn tin về sự gãy đổ của cây dừa ba ngọn Hà Tiên, có nguồn thì cho là cây dừa bị gãy vào năm 1970, có tin lại cho là vào năm 1972…Có tài liệu cho rằng Ông Quách Ngọc Bá đem ba ngọn bị gãy rời ra của cây dừa ba ngọn về nhà lưu trử nhưng không bao lâu các ngọn nầy bị mục đi nên không bảo tồn được lâu).
Ðây là hình cây dừa ba ngọn thân yêu của chúng ta tại mảnh đất Hà Tiên thơ mộng…Hình bản gốc chụp vào năm 1970 do người Mỹ H. Lawrence Serra trong thâp niên 1960 – 1970 đóng quân ở Pháo Ðài chụp. (hình do Ông H. Lawrence Serra gởi tặng cho mình vào tháng 10/2017)
Cây dừa ba ngọn ở Hà Tiên, một trong những bức hình hiếm và đẹp.
(Hình: Quách Ngọc Bá)
Về sự gãy đổ của cây dừa ba ngọn, có tài liệu ” HATIEN PHOTO ” do nhà chụp hình Quách Ngọc Bá xuất bản có viết rỏ như sau:
” Cây dừa ba ngọn ở góc đường Mạc Cửu và Bạch Đằng, thuộc loại dừa lửa. Ba ngọn nằm theo chiều Nam Bắc. Khi dừa lên cao độ 4 thước, ngọn dừa bị chia xẻ thành 3 ngọn, cũng đâm lá trổ trái ở 3 ngọn như những cây dừa khác. Ðó là cây dừa độc nhứt hoàn cầu, vì đã có nhiều người Bắc và Trung trong ngành canh nông, người Pháp từng phục vụ ở Tahiti, người Anh ở Colombo và Singapore, nhiều người Mỹ ở Hawai, thì không một ai được nghe nói hoặc thấy cây dừa nhiều ngọn như cây dừa ở Hatien. Trước khi gãy, cây dừa đã bị nghiêng về hướng Đông, thế nhưng trái vẫn sai, lá vẫn tốt. Chính quyền địa phương đã làm đủ mọi cách để bảo vệ cây dừa nầy, nào lấp gốc, làm cây chỏi bằng béton…dầu được bảo vệ kỷ lưởng như vậy, song đến ngày 1-1-1971 đúng vào lúc 5 giờ chiều, 2 ngọn dừa nằm về hướng Bắc đã bị gãy. Thế rồi khoảng vài tháng sau, một ngọn dừa còn lại ở hướng Nam cuối cùng cũng bị gãy. Nay chúng ta còn thấy cái gốc lấp thật cao, có cây chỏi béton nằm bên cạnh Bệnh Viện Hatien. Đó là di tích còn lại của cây dừa 3 ngọn. HATIEN PHOTO 25-11-1973 ”
Cây dừa ba ngọn ở Hà Tiên. Hình gốc trích trong tập HATIEN PHOTO do nhà chụp hình Quách Ngọc Bá xuất bản 1973
Hai trang 21 và 22 trong tập HATIEN PHOTO viết về cây dừa ba ngọn ở Hà Tiên do nhà chụp hình Quách Ngọc Bá xuất bản năm 1973
Về sau nầy ở Hà Tiên lại có cây dừa bảy ngọn và cây dừa bốn ngọn mọc lên nữa. Về cây dừa bảy ngọn, chuyện kể như sau: khoảng năm 1976 tại cổng bệnh viện Hà Tiên có một cây dừa trái đỏ gọi là dừa lửa mọc lên bảy ngọn (cây dừa bảy ngọn nầy chỉ cách cây dừa ba ngọn trước đó khoảng vài chục thước thôi…), cây dừa nầy sống được khoảng trên 10 năm về sau bị mưa giông có bốn ngọn bị gãy trước, còn lại ba ngọn cuối cùng cũng bị gãy vào giữa năm 1987, cây dừa bảy ngọn bị chết hoàn toàn.
Cây dừa bảy ngọn ở trước bệnh viện Hà Tiên đường Mạc Cửu.
(hình:Quách Ngọc Bá)
Cây dừa bảy ngọn ở Hà Tiên với trái màu đỏ gọi là dừa lửa
Cây dừa bảy ngọn ở Hà Tiên với trái màu đỏ gọi là dừa lửa. (Hình: Bronson Ha)
Cây dừa bảy ngọn ở trước bệnh viện Hà Tiên đường Mạc Cửu. (hình: Đỗ Thị Mỹ Duyên sưu tầm)
Sau khi cây dừa bảy ngọn chết đi, Hà Tiên lại có cây dừa bốn ngọn mọc lên tại nhà bác Trương Thế Hữu phường Bình San, thị xả Hà Tiên. Cây dừa bốn ngọn nầy sống cũng được vài chục năm và cũng bị chết đi. Mình chưa được thấy cây dừa bảy ngọn và cây dừa bốn ngọn, là dân Hà Tiên chính gốc, mình chỉ được may mắn nhìn thấy cây dừa ba ngọn hầu như là thấy mỗi ngày vì trong những năm 1960 – 1970 hàng ngày mình đều có dịp đi ngang qua cây dừa ba ngọn nầy, lúc thì đi học lúc thì thả rong đi chơi…Ngược lại cũng có nhiều bạn ở Hà Tiên vì là thế hệ trẻ sau nầy nên không có dịp thấy được cây dừa ba ngọn nhưng lại được chiêm ngưởng hai cây dừa sau nầy là cây dừa bảy ngọn và cây dừa bốn ngọn.
Cây dừa bốn ngọn (một thế hệ cuối cùng của gia đình cây dừa nhiều ngọn ở Hà Tiên). Phường Bình San, Thị Xả Hà Tiên
Thầy Trương Minh Hiển chụp hình tại cây dừa bốn ngọn ở Hà Tiên. (Hình: Trương Mộng Uyên 1997)
Hiện nay ở Hà Tiên các kỳ quan về cây dừa ba ngọn, bảy ngọn và bốn ngọn đã biến mất, chúng ta có thể hy vọng nơi đâu đó trên mảnh đất Hà Tiên mầu mở nầy sẽ có một thế hệ mới dừa nhiều ngọn mọc lên, tiếp tục làm tỏa sáng danh tiếng đất Hà Tiên. Tuy nhiên đối với mình trong lòng mình chỉ có hình ảnh cây dừa ba ngọn với trụ xi măng hình chữ T chống đở là hình ảnh duy nhất của cây dừa kỳ quan ở Hà Tiên, hình ảnh sẽ và còn sống mãi trong lòng những người yêu mến Hà Tiên, nơi mình sinh ra và lớn lên…
Trân trọng cám ơn quý tác giả những hình ảnh minh họa cho bài viết.
