Buồn lòng khi bây giờ (chưa lâu lắm) mà mọi người đã quên mất ngày trước nhạc cũ bị dán mác nhạc vàng một cách khinh miệt như thế nào! Và cũng một thời – có khi đến bây giờ vẫn còn, người ta có ý phân biệt nhạc sang và nhạc sến, cũng như nhiều người né tránh không muốn bị xếp vào giới mê nhạc sến. Họ e ngại bị đánh giá thấp về goûte thẩm mỹ âm nhạc của mình!
Để khỏi sa đà về nguồn gốc của từ “sến”, cũng như “mari sến”…, xin mặc định trước, “sến” theo ý nghĩa của từ này vào những năm 60s, 70s của thế kỷ trước.
Vào lúc đó, từ “sến” được dùng để gán cho giới bình dân, giới lao động… với mỹ quan nông cạn, màu mè…, và cũng từ đó phát sinh ra từ nhạc sến. (*) Những bài hát với ca từ đơn giản về một câu chuyện tình, thường là tình đơn phương, tình nghèo… với tiết tấu có thể dễ dàng đoán được, gồm hai phiên khúc, đệm giữa bởi một điệp khúc, là điển hình của dòng nhạc sến tiêu biểu.
Có ai chưa từng cảm thấy chạnh lòng khi nghe văng vẳng giọng ca của Duy Khánh với bài “Xuân này con không về” trong không khí lành lạnh của những ngày cận Tết?
Từ nhạc sến đến nhạc thời trang
Đã có một giai đoạn, dòng nhạc này nổi bật lên, thịnh hành đến mức một số nhạc sĩ phải chung lưng đấu cật đẻ ra nghệ danh nhóm để đáp ứng cho kịp nhu cầu thị trường, như Trịnh Lâm Ngân ( gồm ba nhạc sĩ Trần Trịnh – Lâm Đệ – Nhật Ngân), hay Lê Minh Bằng (Lê Dinh – Minh Kỳ – Anh Bằng). Và để tránh từ “sến” hàm nghĩa bị coi thường lâu nay, các nhà xuất bản, nhạc sĩ đưa ra một từ mới để gọi dòng nhạc đang cực kỳ ăn khách này, là nhạc thời trang, với các chương trình Thời Trang Nhạc Tuyển. Nhạc sến mà ra đời vào lúc này, chắc được gọi là nhạc…thị trường.
Dòng nhạc thời trang, hay một số người vẫn quen gọi theo tên cũ là nhạc sến, tiêu biểu bởi lời nhạc là chính, như đã nói ở trên, giai điệu đơn giản, không bắt buộc hay quy ước phải theo một giai điệu nào.
Có thời nhạc sến được gắn liền với Boléro, có lẽ vì ngoài việc giai điệu boléro dặt dìu, ẻo lả, còn có lý do là tiết tấu của ca khúc boléro rất dễ hòa hợp với… ca vọng cổ, dễ dàng chuyển thể một ca khúc bolero thành một bài tân cổ giao duyên (như Chuyện tình Lan và Điệp, Đồi thông hai mộ, Nỗi buồn gác trọ ..). Rồi đi thêm bước nữa, nhạc sến được đưa luôn vào các tuồng cải lương đẫm lệ.
Khi phong trào nhạc thời trang bùng lên, cái áo dịu dàng nhưng đơn điệu của Boléro trở nên chật hẹp, không còn đủ sức để chứa dòng nhạc thời trang đang “tuổi mới lớn” nữa. Hàng loạt những ca khúc thời trang ra đời dưới những điệu nhạc khác nhau như slow, slow-rock và thậm chí là… boston (như Sang ngang của Đỗ Lễ, Thành phố buồn của Lam Phương…) và sau đó bùng nổ một loạt những ca khúc theo tiết điệu habanera, tango-habanera với những bài điển hình như Áo em chưa mặc một lần, Nhớ người yêu, Mùa xuân của mẹ… qua các giọng ca tiêu biểu như Duy Khánh, Chế Linh, Giang Tử…
Nói như vậy, để thấy phong trào hiện nay đang đồng hóa nhạc boléro với nhạc sến là không đúng, cũng như gán thể loại sến cho điệu nhạc bolero cũng là một sự áp đặt khiên cưỡng. Âm điệu dìu dặt, du dương, lả lướt của bolero đã từng là cảm hứng cho nhiều ca khúc vượt thời gian như Besame mucho của Consuelo Velázquez, hay Nắng chiều của Lê Trọng Nguyễn với âm hưởng nhẹ nhàng của những ca khúc thời tiền chiến, hay Xóm đêm của Phạm Đình Chương v.v… Đó là chưa kể đến những ca khúc vang bóng một thời của Nguyễn Văn Đông như Chiều mưa biên giới, Sắc hoa màu nhớ… Sẽ là gượng ép nếu gán ghép những bản nhạc vừa kể vào dòng nhạc sến. Sến không phải là bolero, và bolero chưa chắc đã sến!
Nhưng… sến thì đã sao?
Có một thời (có khi đến bây giờ vẫn còn), người ta có ý phân biệt nhạc sang và nhạc sến, cũng như nhiều người né tránh không muốn bị xếp vào giới mê nhạc sến. Họ e ngại bị đánh giá thấp về goûte thẩm mỹ âm nhạc của mình. Thế nhưng, hỏi thật lòng mình, có ai chưa từng cảm thấy chạnh lòng khi nghe văng vẳng đâu đây giọng khan khan của Duy Khánh với bài Xuân này con không về trong không khí hanh hanh lành lạnh của những ngày cận Tết, khi mọi người rộn rịp mua sắm, trang hoàng nhà cửa? Với chính bản thân tôi, dù chẳng bao giờ phải tha hương trong dịp Tết, nhưng khi nghe:
Con biết không về mẹ chờ em trông
Nhưng nếu con về bạn bè thương mong
Bao lứa trai cùng chào xuân chiến trường
Không lẽ riêng mình êm ấm
Mẹ ơi con xuân này vắng nhà
(“Xuân này con không về” – Trịnh Lâm Ngân)
là lòng lại cuộn lên nỗi xót xa cho người con tha hương không được về bên mẹ, bên gia đình, trong những ngày Tết thiêng liêng. Lúc đó ai nói tôi “sến”, tôi cũng xin chịu, chẳng cần phản đối hay đính chính gì hết!
Vâng, sẽ có nhiều lúc, rất nhiều lúc, rất nhiều thời điểm mà một bài hát, hay chỉ là một câu ca trong một ca khúc sến đụng vào nỗi niềm, đụng vào điểm nhạy cảm sâu xa nào đó trong lòng người, hoặc có khi đã nhắc đến một kỷ niệm xa xưa trong vô thức khiến bạn chợt rùng mình mà không hiểu vì sao… Và những lúc đó, bạn chợt cảm thấy gần gũi, thấy yêu nhạc sến hơn bao giờ hết!!
Đừng vội vã chê và xem thường nhạc sến.
—–
(*) Nói rộng ra, không chỉ giới hạn trong lĩnh vực âm nhạc, ta còn có “truyện sến”, “phim sến”… Nhưng cũng tương tự như nhạc sến, nếu phân biệt như vậy, tại sao câu chuyện (tiểu thuyết) “Love story” của Erich Segal (và bộ phim cùng tên) đều trở thành best seller, thậm chí phim “Love story” còn được American Film Institute đánh giá là một trong những bộ phim lãng mạn nhất của điện ảnh Mỹ (xếp hạng 9) và đứngthứ 37 về doanh số tại khu vực Bắc Mỹ? Trong khi tóm tắt câu chuyện chỉ là một chuyện tình sến rện kiểu “cô bé Lọ Lem” thời hiện đại, với kết cục là nàng qua đời vì bệnh ung thư máu (y chang các phim Hàn Quốc gần đây, hoặc ngược lại thì đúng hơn), và chàng thì ngồi lẩm bẩm Love means never having to say you’re sorry, cũng cực sến nhưng có một thời được quote như một danh ngôn để đời về tình yêu!
Hoặc “Pretty woman”, có câu chuyện nào “sến sẩm” và vô lý hơn không, với kiểu “nàng Lọ Lem” và “hoàng tử bạch mã” của thế kỷ 20? Thế mà đã trở thành bộ phim hài lãng mạn có doanh thu phòng vé cao nhất từ trước đến nay tại Mỹ với hơn 42 triệu vé bán ra (theo Box Office Mojo), và Julia Robert bay vút lên thành ngôi sao sáng trên nền trời Hollywood với giải Golden Globe Award cùng với đề cử diễn viên chính xuất sắc cho giải Oscar năm đó!
