Đề ba là gì?
Thường trong lĩnh vực lái xe, ta thường nghe động từ “đề”. Từ này đã được từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên định nghĩa như sau: “Đề: Khởi động động cơ xe máy, ô tô. Đề máy. Đề ga. Máy hỏng không đề được”.
Đôi lúc, ta cũng nghe thấy từ “đề ba”, thường được dùng để chỉ việc khởi hành ở trạng thái lên dốc (đối với ô tô, xe máy…). Từ này dần phổ biến sang các lĩnh vực khác trong đời sống, trở thành một tiếng lóng để chỉ việc làm nóng không khí, hay lấy đà thực hiện một công cuộc nào đó. Thế nhưng tại sao lại gọi là “đề ba” mà không phải “đề một”, “đề hai”?
Thực tế, “ba” ở đây không liên quan gì đến “số ba” cả. “Đề ba”, hay chính xác hơn là “đề pa” vốn bắt nguồn từ “départ” trong tiếng Pháp có nghĩa là “bắt đầu”. Đây cũng là khởi nguồn của từ “depart”, tức “khởi hành” trong tiếng Anh. Bản thân động từ “đề” có thể cũng do rút gọn của “đề ba” mà có.
Có thể do ngày trước khi chạy xe máy, cần điều chỉnh tốc độ bằng cách chuyển các số qua bàn đạp nên vô tình người ta đã nghĩ “đề ba” là “đề ở con số ba”. Ngoài ra, nhiều địa phương còn dùng từ “đề lô” để chỉ việc giao kèo trước với nhau nhằm thực hiện điều gì đó. Theo chúng tôi thì đây chỉ là một sự đánh tráo ngữ nghĩa, lấy nghĩa của “đề” trong “đề ba” ghép vào “đề” trong “lô đề” để tạo thành từ “đề lô”.
Về “lô đề” thì đây là một hình thức bài bạc, trong đó “đề” dùng để chỉ việc ghi những con số còn “lô” là tập hợp những con số đó (như trong “một lô, một lốc”).
