Hai câu đối sau đây:
Vũ vô kiêm toả năng lưu khách
Sắc bất ba đào dị nịch nhân
là của một người làm hay của một người ra và một người đối lại? Người (hoặc những người) đó là ai?
AN CHI: Hai câu đối trên đã được Hoàng Ngọc Phách và Kiều Thu Hoạch ghi lại trong giai thoại sau đây:
“Nguyễn Giản Thanh, người làng Ông-mặc (làng Me) huyện Đông-ngàn (nay là Từ-sơn) Bắc-ninh. Sống vào khoảng đầu thế kỷ XVI, sinh năm 1482, mất năm nào không rõ. Ông lúc nhỏ, học rất thông minh, mới mười sáu tuổi đã thông hiểu rất nhiều sách vở, sau đỗ trạng nguyên nên tục gọi là Trạng Me.
Một hôm đang học ở trường, thầy học là thượng thư Đàm Thận Huy vừa giảng bài xong thì trời sập mưa, học trò đều phải ngồi lại. Ông Huy nhân thấy vậy, bèn ra một câu đối để học trò cùng đối cho vui:
Vũ vô kiềm toả năng lưu khách
nghĩa là: Mưa không có then khoá mà giữ được khách.
Nguyễn Giản Thanh đối ngay rằng:
Sắc bất ba đào dị nịch nhân
nghĩa là: Sắc đẹp chẳng phải sóng gió mà làm đắm đuối người ta.
Ông Huy xem xong khen rằng: “Câu này đối hay lắm, giọng văn này có thể đỗ trạng được, nhưng sau tất mê đắm vào vòng sắc dục làm hại lây đến sự nghiệp!”
Tiếp đó, một người học trò tên là Nguyễn Chiểu Huấn lại đối:
Nguyệt hữu loan cung bất xạ nhân
nghĩa là: Mặt trăng giống cái cung mà chẳng bắn ai.
Ông Huy phê: “Câu này kém sắc sảo, không hay bằng câu kia, nhưng tỏ ra khí chất hiền hoà, sau này sẽ làm nên, cuộc sống sẽ chu toàn”
Sau đó, lại có một người học trò khác đối rằng:
Phẩn bất uy quyền dị sử nhân
nghĩa là: Phân cứt chẳng uy quyền gì mà dễ sai khiến người. Ông Huy phê: “Sau này sang nhưng là hạng bỉ lậu!”
Quả nhiên, mấy năm sau, Nguyễn Giản Thanh đỗ thủ khoa, rồi đỗ trạng nguyên đời vua Lê Uy Mục (1508), làm Lễ bộ thượng thư, nhưng vì say đắm một cô gái đẹp ở Kinh mà đến ô danh bại giá. Còn Chiểu Huấn chỉ đỗ bảng nhãn nhưng làm quan và sống yên ổn không xảy ra chuyện gì cả. Riêng người cũng chế là hạng thô lỗ, bỉ ổi” (1)
học trò kia sau cũng vào bậc hào phú trong vùng, nhưng ai
Nhưng Việt-nam tự-điển của Lê Văn Đức, quyển hạ, phần II, trang 301, thì lại chép như sau:
“Thuở nhỏ, Nguyễn Trãi đi học tại nhà một ông đồ. Một bữa tan học mà trời mưa dai, tất cả học trò đều không về được. Thấy thế, thầy bèn ra câu đối để các trò có việc làm mà đợi mưa tạnh:
Vũ vô thiết-toả năng lưu khách
Trong tất cả các câu đối lại của học trò, chỉ có câu của Nguyễn Trãi hay nhất:
Sắc bất ba đào dị nịch nhân
nên được thầy khen nhưng bảo sau này Nguyễn Trãi sẽ bị hại vì nhan sắc đàn bà”
- Giai thoại văn học Việt Nam, Hà Nội, 1988, tr. 56 – 58.
