Truyền thuyết kể lại rằng từ thuở khai thiên lập đia, người Thái được các vị tiên ưu ái ban tặng những hạt giống tốt để trồng trọt. Cùng với lời dặn phải tìm nơi thổ nhưỡng thích hợp mà gieo trồng. Họ bỏ công tìm kiếm nhưng chẳng tìm được nơi nảy mầm cho những hạt giống này. Nhưng kỳ lạ thay khi đến vùng Tú Lệ dưới chân đèo Khau Phạ cùng làn nước mát lành dòng suối Mường Luống thì lại sinh sôi nảy mầm tươi tốt. Thứ hạt giống trời ban này từ đó được người Thái đặt cho cái tên mỹ miều nếp Tú Lệ.
Hằng năm vào tháng Mười có lễ cúng cơm mới như một lời tạ ơn các vị tiên đã ban tặng hạt giống này.
Những hạt nếp Tú Lệ chắc mẩy, căng bóng được đồ cùng dòng nước tinh khiết Khau Phạ đem đến món xôi ngon không nơi nào sánh bằng. Xôi Tú Lệ dẻo, hạt vừa đủ độ mềm không gây ngấy, cả vị bùi và vị ngọt cũng không lẫn vào đâu.
Vốc một nắm xôi nếp Tú Lệ ăn cùng thịt lợn nướng hoặc măng ngọt xào thì đúng là cực phẩm trong ẩm thực rồi. Sự ngon của món này không chỉ dừng lại ở việc vừa miệng. Xôi Tú Lệ còn quyến rũ du khách bởi hương thơm của nó. Người ta ví von đỉnh điểm mùi hương của nếp Tú Lệ như kiểu hoa ban, hoa sở, hoa trẩu…giữa núi rừng.
Như một dạng chắt lọc được từng giọt hương sắc của núi rừng Tây Bắc trong từng hạt nếp. Xôi Tú Lệ không chỉ như một món ăn cứu đói mà còn là một nét ẩm thực rất riêng của Yên Bái. Tin chắc rằng ai trong chúng ta khi đặt chân đến Yên Bái đều không thể bỏ qua món ăn độc đáo này.
