Quá trình chuyển đổi từ một công xưởng sản xuất hàng giá rẻ toàn cầu thành một siêu cường công nghệ cao hoàn toàn không phải sự tình cờ.
David Dodwell, một nhà nghiên cứu những thách thức toàn cầu, khu vực và Hồng Kông ngày 23/3/2017 có bài phân tích trên South China Morning Post: “Đáng sợ: Trung Quốc đang trên đường thống trị công nghệ toàn cầu” (Be afraid: China is on the path to global technology dominance).
Quan sát sự phát triển như vũ bão của sự phát triển khoa học, công nghệ kỹ thuật tại Trung Quốc, David Dodwell đúc kết:
Sự khác biệt chính giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc không phải là chủ nghĩa tư bản với chủ nghĩa cộng sản. Thay vào đó, sự khác biệt nằm ở chỗ một quốc gia được điều hành bởi các luật sư, quốc gia kia được dẫn dắt bởi các kỹ sư.
Không một nơi nào mà sự bắt kịp xu thế bùng nổ công nghệ kỹ thuật số cũng như ứng dụng của nó với cuộc sống thường ngày của hàng trăm triệu người tiêu dùng lại thật và đáng kinh ngạc như ở Trung Quốc.
Những điều tai nghe mắt thấy
Nếu hỏi một người Mỹ hay một người châu Âu về công nghệ Trung Quốc, hầu hết họ sẽ cười phá lên và nói rằng, Trung Quốc vẫn là quê hương của những thứ sao chép rẻ tiền, những thứ vẫn lấp đầy kệ hàng của chuỗi siêu thị bán lẻ Walmart.
Những nhận thức “nguy hiểm” này đã được phản ánh ngay tại cuộc họp Hội đồng Tư vấn Kinh doanh APEC (ABAC) năm ngoái, lần thứ nhất tổ chức ở San Francisco, Mỹ và lần thứ 2 tổ chức tại Thâm Quyến, Quảng Đông, Trung Quốc.
Điều đầu tiên David Dodwell và các cộng sự của ông nhận thấy là, internet ông sử dụng và làm việc tại Thâm Quyến nhanh hơn internet ở San Francisco.
Thứ hai là các đồng nghiệp Trung Quốc của ông thanh toán tất cả các dịch vụ thường ngày thông qua ứng dụng AliPay trên điện thoại thông minh của họ.
Kinh ngạc hơn là những công nghệ thông minh được trưng bày bởi các hãng PayPal, Google hay Dolby đã không nhằm nhò gì so với Huawei, nơi 40% trong tổng số 170 ngàn nhân viên của họ đang làm công tác nghiên cứu thuần túy.
Những kết quả nghiên cứu của họ sẽ đặt nền tảng cho công nghệ 5-G trên toàn Trung Quốc vào năm 2020.
Ở Thượng Hải, có khoảng 450 ngàn xe đạp đậu xung quanh các tụ điểm trung tâm, người ta chỉ cần bật điện thoại, mở ứng dụng Mobike trên đó, quét mã QR trên xe đạp là có thể dùng nó, AliPay sẽ tính tiền đặt cọc và phí sử dụng xe đạp theo giờ.
Xe đạp được theo dõi bởi hệ thống định vị vệ tinh GPS.
Cuộc cách mạng thanh toán điện tử này ở Trung Quốc đã bỏ xa phần còn lại của thế giới. Trong khi thị trường thanh toán kỹ thuật số của Trung Quốc hiện nay lớn hơn Hoa Kỳ 50 lần.
Ở tầm cao hơn và cũng đặt ra thách thức nghiêm trọng hơn với phần còn lại của thế giới về khoa học công nghệ, kính viễn vọng radio bán kính 500 mét đặt ở Quý Châu đã đánh dấu sự bắt đầu của Trung Quốc trong việc tham gia cuộc tìm kiếm toàn cầu về sự sống ngoài trái đất.
Ngoài ra còn một danh sách các sản phẩm công nghệ cao tại Trung Quốc như siêu máy tính Sunway TaihuLight đến nay được cho là nhanh nhất thế giới, sự phát triển công nghệ pin lithium, hay mạch máu được làm từ tế bào gốc bằng công nghệ in 3D…
Bước lột xác, chuyển mình
Quá trình chuyển đổi từ một công xưởng sản xuất hàng giá rẻ toàn cầu thành một siêu cường công nghệ cao hoàn toàn không phải sự tình cờ.
Quay trở lại những năm 2000, các kỹ sư Trung Quốc trong vai trò cán bộ đảng (Cộng sản Trung Quốc) đã nhận ra rằng: tiếp tục để các doanh nghiệp của mình duy trì vai trò “xưởng sản xuất hàng giá rẻ toàn cầu” sẽ là một trò chơi vô ích.
Dù họ đã chiếm được thị phần lắp ráp chi phí thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu của các doanh nghiệp toàn thế giới, nhưng điều này chỉ khiến hàng triệu người lao động nhập cư Trung Quốc mãi sống trong cảnh đói nghèo thật sự.
Trong khi đó Trung Quốc lúc này đang phải nhập khẩu các thành phần giá trị gia tăng cao từ các nhà sản xuất tại Mỹ, Nhật Bản, Đức và Hàn Quốc.
Những kỹ sư Trung Quốc nhanh chóng phát hiện ra rằng, nếu họ mong muốn xây dựng một nền kinh tế tiêu dùng trung lưu, người lao động Trung Quốc sẽ phải kiếm được mức lương cao hơn nhiều.
Điều này có nghĩa là năng suất lao động phải cao hơn, và công nghệ – kỹ thuật phải giúp cho các thành phần phức tạp có giá trị gia tăng cao được sản xuất ngay tại Trung Quốc.
Từ đó Trung Quốc xây dựng Chương trình năm 2025, thu hút hàng tỉ USD đổ vào nghiên cứu nội địa, mua lại các doanh nghiệp công nghệ và chất xám công nghệ nước ngoài, bất cứ khi nào và ở đâu có thể.
Trong vòng 2 năm qua, các chuyên gia công nghệ cao, đặc biệt là tại Hoa Kỳ đã hoảng loạn trước xu thế chảy máu chất xám sang Trung Quốc.
Robert Atkinson, Chủ tịch Quỹ Công nghệ thông tin và đổi mới (Information Technology and Innovation Foundation) tháng Giêng vừa qua đã cảnh báo Quốc hội Hoa Kỳ:
“Trung Quốc đã lao vào cuộc chiến xâm lược công nghệ bằng trăm phương ngàn kế để thao túng thị trường và ăn cắp bừa bãi công nghệ, ép buộc Mỹ chuyển giao các bí quyết”.
Thật ra chính phủ Trung Quốc chẳng làm bất cứ điều gì đặc biệt hay “tiểu thuyết” như thế. Sáng kiến Made in China 2025 được xây dựng trên nền tảng kế hoạch chi tiết của Đức để phát triển Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Có điều gì đó tuyệt vời hay kỳ lạ ở đây, thì đó chính là tốc độ và hiệu quả mà họ xây dựng được công nghệ này một cách tự lực cánh sinh ngay từ đầu.
Tổng cộng đã có 19 phòng thí nghiệm công nghệ đã được thiết lập ở các trường đại học trên cả nước. Giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học) đang được ưu tiên trên toàn quốc.
Một chương trình thu hút nhân tài toàn cầu với tên gọi “Kế hoạch ngàn người” đã được triển khai khắp thế giới để mời chào các nhà khoa học danh tiếng.
Có thể ông Robert Alkinson hơi mất bình tĩnh và cảnh giác với những tác động lớn toàn cầu về những gì đang xảy ra ở Trung Quốc.
Từ một nền kinh tế lạc hậu 3 thập kỷ trước, Trung Quốc đã nhanh chóng lột xác như ngày nay từ chỗ thiếu cơ sở hạ tầng, thiếu nền tảng công nghệ và một khu vực siêu cạnh tranh khốc liệt, theo cách nhảy cóc mà phần còn lại của thế giới khó tưởng tượng được.
Năm 2015, Huawei đã trở thành tổ chức công bố các bằng sáng chế quốc tế mới lớn nhất thế giới.
Theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, các ứng dụng và bằng sáng chế mới của Trung Quốc đã tăng vọt từ con số 0 vào đầu thế kỷ này, lên đến 928 ngàn sáng chế trong năm 2014, nhiều hơn Mỹ 40% (579 ngàn sáng chế), gấp 3 lần Nhật Bản (326 ngàn sáng chế).
Các kỹ sư Trung Quốc trong vai trò quan chức lãnh đạo không chỉ đơn giản được thúc đẩy bởi nhiệm vụ lãnh đạo khoa học công nghệ hay sự sợ hãi vì phụ thuộc công nghệ nước ngoài.
Họ ghét sự thâm hụt khổng lồ về chi phí bản quyền và giấy phép công nghệ nếu phụ thuộc vào nước ngoài. Từ con số thanh toán bản quyền cho sở hữu trí tuệ bằng 0 năm 2000, ngày nay Trung Quốc đã phải trả 20 tỉ USD mỗi năm tiền bản quyền sở hữu trí tuệ.
Hiện tại các doanh nghiệp Trung Quốc kiếm được ít hơn từ công nghệ nước ngoài với chi phí bản quyền 1 tỉ USD mỗi năm, trong khi họ kiếm được rất nhiều từ bản quyền công nghệ trong nước với chi phí bản quyền lên tới 18 tỉ USD.
David Dodwell kết luận: chừng nào Trung Quốc còn được chi phối bởi các kỹ sư, sự biến đổi chóng mặt này sẽ còn gây sốc, đe dọa và thách thức phần còn lại của thế giới trong nhiều thập kỷ tới.
Ông nghi ngờ cách người Mỹ sẽ phản ứng theo những gì họ biết rõ nhất, giống như các luật sư.
Bài học nào cho Việt Nam?
Cá nhân người viết cho rằng, những gì tác giả David Dodwell nêu ra trong bài viết này không chỉ là tiếng chuông báo động đối với Hoa Kỳ hay phần còn lại của thế giới, mà cũng là tiếng chuông báo động, đồng thời là bài học quý cho Việt Nam.
Là một quốc gia láng giềng có nhiều duyên nợ với Trung Quốc, hai nước hiện đang còn những tranh chấp, bất đồng phức tạp do lịch sử để lại trên Biển Đông và 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa như chúng tôi đã nhiều lần phản ánh, tâm lý chung của không ít người Việt là ác cảm khi nhắc đến Trung Quốc.
Do đó, những cái mà chúng ta thấy được, nghe được và hiểu được về Trung Quốc có lẽ cũng không khác ông Robert Alkinson.
Thậm chí cái nhìn của nhiều người trong chúng ta còn mang nặng màu sắc cảm xúc hơn ông ấy.
Những vấn đề lịch sử, chính trị, những vấn đề pháp lý còn tồn tại trong quan hệ Việt – Trung đã khúc xạ vào nhận thức và đời sống xã hội đã khiến không ít người trong chúng ta không thấy được sự lột xác của họ về khoa học công nghệ, kinh tế để trở thành một siêu cường đang lên như hiện nay.
Chính cách nhìn ấy, nhận thức ấy càng nhân lên những bức xúc trong mỗi người khi Trung Quốc có các hành động leo thang quân sự thô bạo trên Biển Đông. Cảm xúc ấy chi phối chúng ta theo mỗi hành động của Trung Quốc.
Nhưng cái quan trọng mà chúng ta không thấy được, không tìm cách tìm hiểu xem làm thế nào Trung Quốc có thể bồi lấp, xây dựng những hòn đảo nhân tạo khổng lồ từ các rặng san hô giữa Biển Đông xa đất liền của họ cả ngàn cây số, ngoài việc lên án tính chất bất hợp pháp, hung hăng và ý đồ độc chiếm Biển Đông.
Bởi vậy, qua bài viết của tác giả David Dodwell, cá nhân người viết thiết nghĩ rằng, muốn bảo vệ cơ đồ mà cha ông ta để lại, người Việt ngày nay không còn cách nào khác, là phải biết tự lực tự cường.
Bài học quý giá trong sự chuyển mình, lột xác mà Trung Quốc đã, đang và sẽ tiếp tục thực hiện rất nên và rất đáng để chúng ta nghiên cứu, tìm hiểu một cách nghiêm túc, cầu thị, để phát triển đất nước.
Bài học đầu tiên và quan trọng nhất ở đây là phải ý thức rõ tầm quan trọng, có chiến lược lâu dài và kế hoạch cụ thể để khai thác nguồn tài nguyên con người Việt Nam trong cũng như ngoài nước.
Tài nguyên thiên nhiên là hữu hạn, nhưng tài nguyên con người là vô hạn.
Rõ ràng so với Việt Nam thì Trung Quốc có lợi thế so sánh về kích thước nền kinh tế và túi tiền quá chênh lệch. Trung Quốc có thể đổ rất nhiều tiền cho khoa học công nghệ, chúng ta không thể chạy đua với họ chỉ đơn thuần bằng tiền bạc, kinh tế.
Nhưng xét trên tinh thần quốc gia dân tộc, lòng yêu nước và mong muốn đóng góp cho quê hương, cũng như tố chất của các nhà khoa học Việt Nam đẳng cấp quốc tế, người viết thiết nghĩ chúng ta không kém gì Trung Quốc.
Cái các nhà khoa học cần thiết nghĩ không chỉ nằm ở kinh phí hay cơ sở vật chất nghiên cứu được ưu tiên hết khả năng Việt Nam có thể, mà còn là sự trân trọng và tôn vinh của nhà nước và xã hội, là môi trường làm việc tự do, cơ chế thông thoáng, không còn những rào cản hành chính hay lý lịch…
Bài học quan trọng thứ hai là Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng chiến lược khoa học công nghệ cho riêng mình trên nền tảng cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Rõ ràng so với Trung Quốc, chúng ta đang đi sau họ.
Trong khi họ đã có những sản phẩm và hàng loạt bằng sáng chế mới dựa trên Kế hoạch Made in China 2025 xây dựng trên nền tảng Cách mạng Công nghiệp 4.0, thì ở Việt Nam ta, khái niệm này vẫn còn mới mẻ.
Nhưng nếu thực sự khao khát và quyết tâm thay đổi, thậm chí phải lột xác nền khoa học công nghệ nước nhà, người viết tin rằng Việt Nam sẽ làm được.
Khoa học công nghệ mới, internet và trí tuệ nhân tạo là những phương tiện kỳ diệu có thể giúp nước nhà trở nên hùng cường. Chúng ta nên nắm lấy, phải nắm lấy nếu không muốn bị tụt lại phía sau.
Nhưng đồng thời cũng phải ghi nhớ, cái gốc nằm ở chiều sâu văn hóa, bản sắc dân tộc phải luôn luôn được vun bồi, làm bệ phóng, làm bà đỡ cho các thành tựu công nghệ phát triển.
Bài học quan trọng thứ ba theo người viết, đó là chúng ta học tư duy và cách làm của các nước, tính toán dựa trên bối cảnh, điều kiện, đặc thù văn hóa và mục tiêu phát triển của Việt Nam chứ không phải nhập khẩu sản phẩm nước ngoài.
Điều này càng đặc biệt phải lưu tâm trong quan hệ với Trung Quốc, bởi lẽ khi lột xác, chuyển mình từ đại công xưởng hàng giá rẻ toàn cầu thành trung tâm công nghệ mới của thế giới, cái Trung Quốc muốn xuất khẩu ra ngoài là công nghệ ô nhiễm và lạc hậu.
Thậm chí họ có cả những định chế tài chính rất hùng hậu đứng sau, những kế hoạch hợp tác kinh tế – thương mại và đầu tư cơ sở hạ tầng rất hấp dẫn cho các nước đang phát triển và khát vốn.
Điều kiện giải ngân vốn vay Trung Quốc như người viết nhiều lần nhấn mạnh, không ngoài công nghệ lạc hậu/ô nhiễm, nhà thầu và thậm chí cả lao động tay chân của Trung Quốc.
Với riêng Việt Nam, các dự án do nhà thầu Trung Quốc phụ trách do vay vốn của họ còn thêm một đặc trưng nữa là chậm tiến độ, đội vốn cao.
Rõ ràng đây là những thực tiễn không thể bỏ qua, nếu không muốn nói là phải nghiên cứu rất kỹ lưỡng để tìm căn nguyên và chế tài đối phó tận gốc.
Bởi khi tính toán của ngoại bang kết hợp và bén rễ với lòng tham của một bộ phận nào đó, cái giá mà đất nước, dân tộc phải trả sẽ rất lớn, không chỉ là những dự án ngàn tỉ đắp chiếu mà vẫn phải trả lãi nợ vay.
Chia sẻ bài viết này đến với quý bạn đọc, chúng tôi không có mong muốn nào hơn ngoài việc thêm một tiếng nói cổ vũ tinh thần dân tộc độc lập tự cường, nhìn thẳng sự thật, biết người biết ta, học cái hay của người, thấy và tránh cái dở của mình để nước nhà phát triển, thịnh vượng.
Nếu chỉ thấy và chỉ biết mỗi cái dở của Trung Quốc trong bang giao quốc tế và âm mưu độc chiếm Biển Đông mà không thấy cái hay của họ, cái mạnh của họ và làm thế nào họ có thể lột xác như vậy, rõ ràng sẽ là một thiếu sót lớn.
