Ra giêng, tiết trời hừng đông còn se lạnh, một “anh Hai” của miền Tây Nam bộ thong thả dạo trên ruộng đồng. Bất chợt anh nhón chân khẽ kêu: “À… rau đắng đất, lâu gặp mày dữ hông!”. Từng chỗ, từng chỗ lan tỏa màu lá xanh non tơ, mượt mà bên gốc rạ. Tự nhiên mà sinh sôi nẩy nở giữa đồng khô, thử bứng lên mang về nhà trồng thì đỏng đảnh lụi tàn, đời rau đắng đất ưa thiên nhiên phóng khoáng là vậy.
Anh nôn nả quay về, chỉ gọn lỏn hai tiếng “Tát đìa!” rồi hú gọi thêm vài ông hàng xóm xắn tay áo lên vào việc. Đìa nhỏ mà sâu cạnh bờ thửa, gặp tháng nước kiệt thì đây quả là chỗ ẩn náu lý tưởng cho các loài cá đồng. Giật máy lô-le chạy xì khói rồi tập trung thùng thiếc tát vét đến cạn nước. Chủ gia luôn miệng nhắc mò sát tay, giỏ đụt nặng trịch cá lóc, trê… chuyển lên bờ liên tục.
Giao mấy đứa nhỏ vớt vát thêm cá rô, cá sặt… anh Hai chọn vài con cá lóc to kềnh vô bếp, làm sạch thả vào nồi cháo đang sôi, nêm nếm vừa miệng. Tổ rau đắng đất vừa hái về tươi roi rói, dĩa nước mắm dằm ớt hiểm cùng nồi cháo hấp dẫn bày ra tấm đệm trải mé hè cho mát rồi í ới gọi nhau vào cuộc.
Gắp cá ra dĩa, rau đắng đất sắp vào tô, múc cháo nóng xâm xấp, rắc chút hành, tiêu, gừng. Cháo thơm, cá ngọt, rau đắng đất có hậu đắng dìu dịu ở đầu lưỡi hòa quyện cùng nhau tạo nên hương vị khó tả. Chỉ ăn một tô đã toát mồ hôi sảng khoái. Dư vị thịt mỡ ngày tết như đã tan biến theo món cháo cá lóc rau đắng đất có lẽ được sáng tạo từ thời cha ông ta lặn lội khẩn hoang, khai phá…
Cũng là cháo cá lóc, dân miệt Bến Tre lại ưa thêm nước cốt dừa. Cá làm sạch, luộc chín gỡ lấy thịt ướp nước mắm, tiêu để riêng. Xương cá đun kỹ, lọc lấy nước nấu cháo. Gạo tẻ pha ít nước nấu nhừ, cho nước cốt vào rồi đến thịt cá, gia vị là xong. Ăn với rau cải, gừng thái chỉ, ngon miệng quên thôi!
Cá lóc nướng trui là món ăn dân dã khó quên của người dân đồng bằng sông Cửu Long. Lựa cá cỡ ký lô, đập đầu rồi dùng thanh tre vót nhọn xiên từ miệng tới đuôi. Cắm lụi tre cho cá chúc đầu xuống, lấy rơm khô phủ đều, châm lửa. Mùi rơm, mùi cá nướng thơm lừng theo gió.
Độ chừng rơm tàn âm ỉ, gỡ cá chín bốc hơi đặt lên tàu lá chuối, cạo tro bám bên ngoài. Dùng đũa rạch cá lộ bụng, ruột để rưới mỡ hành phi. Rau vườn có gì hái nấy: lá cách, cải trời, kèo nèo, rau răm, húng cây, dưa leo, khế chua, chuối chát… chấm nước mắm me dằm ớt; ăn với bún, bánh tráng kèm theo. Thường không thể thiếu chai rượu nếp chính hiệu Gò Công đưa cay. Bộ lòng cá đầy mỡ, bỏ đoạn ruột dưới, theo “truyền thống” được đặt mời vào chén người cao tuổi nhất trong chiếu rượu. Một sinh hoạt ăn uống bình dị mà đậm nét văn hóa, gần gũi với cộng đồng biết bao!
Nguyễn Kim
