Lên đồng, sát sinh tế lễ, liệu người Việt có đang hiểu sai về tín ngưỡng tâm linh?
Trong không khí náo nức của những lễ hội mừng năm mới, người ta không khỏi cảm thấy may mắn khi một số loại hủ tục bị loại bỏ, ví như tục treo trâu “tế Mẫu” tại đền Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Tục này vốn bắt nguồn từ việc cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng tốt tươi, người dân khoẻ mạnh, nhưng sau phát triển lại thành ra “sát sinh tế lễ”. Trong tiếng hò hét, gào rú đầy bạo lực, người ta treo cổ ngay cả “người bạn” của chính nhà nông để “cầu an, cầu phúc”, để xin Mẫu phù hộ?
Đằng sau thực tế rùng mình ấy, người ta không khỏi thắc mắc về đạo Mẫu, vốn là một Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận…
Trong tín ngưỡng tâm linh của người Việt, việc tôn thờ nữ thần cũng là một hiện tượng khá phổ biến. Tuy nhiên, nghi thức, niềm tin tâm linh và đối tượng thờ cúng có nhiều điểm khác nhau, ví như thờ Âu cơ, thờ Liễu Hạnh công chúa, thờ hoàng hậu Ỷ Lan, thờ Bà Chúa Kho, v.v. Sau này trong thời cận đại và nhất là hiện đại, những tín ngưỡng đó dần được gộp chung lại và gọi là đạo Mẫu. Như vậy, khác với một số tôn giáo lớn khác như Phật giáo vốn bắt nguồn từ Phật Thích Ca Mâu Ni hay Đạo giáo vốn bắt nguồn từ Lão Tử, đạo Mẫu thực chất là một tôn giáo hỗn hợp bắt nguồn từ nhiều niềm tin tín ngưỡng vào các nữ thần khác nhau của các dân tộc và vùng miền khác nhau trên lãnh thổ Việt Nam.
Nếu lần lại quan niệm về tín ngưỡng thờ nữ thần từ xa xưa, chúng ta có thể thấy được rằng đạo Mẫu cũng bắt đầu với những điều rất gần gũi với văn hóa truyền thống, thể hiện sự tôn kính Trời đất, kính ngưỡng Thần linh. Ví như đạo Mẫu Tam phủ thờ ba vị Thần linh có liên quan trực tiếp tới nguồn gốc con người, sự thuận hòa của thời tiết và sự hưng vượng của mùa màng.
Tuy nhiên, việc lên đồng sau này đã xuất hiện trong một số tín ngưỡng thờ thần, đặc biệt là một số tín ngưỡng trong đạo Mẫu. Nguồn gốc của việc lên đồng này bắt nguồn từ vu giáo, vốn là một loại phù thủy xuất hiện từ khoảng 700 năm trước Công Nguyên tại Trung Quốc. Trong tiếng Hán, chữ “vu” (巫) gồm chữ “công” (工) (hàm ý là chú trọng kỹ thuật nhảy múa hát hò) và hai chữ “nhân” (人) (ám chỉ đến ông đồng bà cốt), tượng trưng cho hai người đang nhảy múa hát hò cầu khấn để lên đồng.
Sự khác biệt lớn nhất giữa vu giáo và các chính giáo khác là ở chỗ vu giáo tập trung vào việc mời gọi các sinh mệnh khác nhập hồn vào thân xác các ông đồng bà đồng, với mục đích để giao tiếp, phán truyền, trừ tà, chữa bệnh, ban phúc, ban lộc cho những người chứng kiến nghi thức này. Trong khi đó, các chính giáo khác thì nhấn mạnh vào việc tu dưỡng đạo đức bản thân thông qua rất nhiều giáo lý và kinh sách, chứ không nhấn mạnh vào nghi thức hình thức tế lễ.
Không nói đến tu đạo, cũng không trọng đức, hành thiện, sự khác biệt đó đã nói lên bản chất của việc chiêu mời những thứ linh hồn khác vào cơ thể của người lên đồng: mong muốn đạt được những thứ như công danh lợi lộc thông qua thế giới tâm linh chứ không phải bằng sự chăm chỉ cố gắng nơi người thường. Dùng thứ siêu thường để hoàn thành việc người thường – Đó là loại tâm lý nguy hiểm nhất. Hơn nữa, trong các chính giáo như Thiên Chúa giáo, Phật giáo, Đạo giáo, hiện tượng nhập hồn nhập xác cũng đều được đề cập, nhưng là ở khía cạnh tiêu cực, phần lớn là do các thứ tà ma hay vong linh chưa được siêu độ.
Thiết nghĩ con người ta dù có tín Thần hay không, đều nên đặt việc tu dưỡng đạo đức bản thân ở vị trí số một, bởi vì đó là điều đáng quý nhất cho xã hội nhân loại. Chúng ta chỉ có thể từ nền tảng Phúc Đức đó mà tạ ơn Trời đất, Thần Phật đã công minh phù hộ và bảo trợ cho con người. Nếu như cầu xin những thứ danh lợi mà được, thì chẳng há chính là con người đang sai bảo thần linh sao? Người hiện đại đã chuyển từ tín ngưỡng kính Thần sang cầu “thần” mất rồi. Kể cả trong các chính giáo hiện đại ngày nay, hiện tượng cầu “thần” cũng vô cùng phổ biến.
Phát triển tiếp lên nữa, những lễ hội “sát sinh tế lễ” bắt đầu được người ta thực hiện. Lúc này, nhìn từ bề ngoài người ta đều có thể phân biệt được sự buông thả và biến dị của tín ngưỡng tâm linh. Một cư dân mạng đã phải thốt lên rằng:
“Trong 7 ngày Tết Đinh Dậu 2017, có gần 4.500 người đến khám, cấp cứu do đánh nhau, trong đó 550 trường hợp xác định nguyên nhân do rượu, bia, 20 người tử vong. Tính côn đồ của người Việt rất đáng báo động khẩn cấp. Và những lễ tục man rợ này là ‘ma tuý’ của thú côn đồ.”
Từ góc độ văn hóa, có thể nói rằng những phong tục và tín ngưỡng bị cải biên đã thể hiện sự biến dị trong cách con người hiện đại nhìn nhận tiêu chuẩn đạo đức và tâm linh của người xưa. Tinh hoa văn hóa của người Việt sẽ không nằm ở lớp vỏ lễ hội hay nghi thức mà chúng ta đang cố gắng khôi phục.
Tinh hoa văn hóa của người Việt chính là truyền thống đạo đức,
là nét đẹp tinh thần của cha ông.
Quang Minh
