Khi du lịch những nước Đông Nam Á, hẳn bạn sẽ bị choáng ngợp bởi những kiến trúc tôn giáo khác nhau, nhưng có lẽ bảo tháp Phật giáo hay stupa chính là kiến trúc đặc biệt nhất.
Bảo tháp Phật giáo được xây dựng để cất giữ những vật báu của Đạo Phật, nên mang trong mình một vẻ ngoài hết sức cao quý. Ở Thái Lan, chúng được gọi là chedis, ở Myanmar là zedis, còn ở Lào là that.
Bảo tháp có lịch sử bắt nguồn từ phong tục đắp gò đất chôn cất thời tiền Phật giáo, sau khi Đức Phật hóa, xá lợi của ngài được chôn cất tại mười gò- và sau này trở thành mười bảo tháp. Sau thời điểm này, có rất nhiều công trình bảo tháp được xây dựng để cất giữ những vật báu Phật giáo, nổi tiếng nhất là công trình Bảo tháp vĩ đại từ thế kỷ thứ III TCN tại Sanchi, Ấn Độ.
Từ bảo tháp (stupa)- có nghĩa gốc trong tiếng Phạn là gò đống. Những bảo tháp tại Myanmar, Thái Lan và Lào đều mang cùng một phong cách- do cùng sự truyền giáo của Phật giáo Thượng tọa bộ từ Sri Lanka. Một trong những phong cách kiến trúc phổ biến của bảo tháp tại Thái Lan là phong cách Lanka- hình chuông. Một điều thú vị là bảo tháp hình chuông lại tồn tại không nhiều ở Sri Lanka, mà đa số hình bán cầu- giống như bảo tháp tại Sanchi. Khi du lịch tại Đông Nam Á, đặc biệt tại Myanmar, Lào, Thái Lan, bạn có thể bắt gặp những bảo tháp tuyệt đẹp với một số hình dáng quen thuộc.
Bảo tháp Phật giáo ở Myanmar
Ở Myanmar, bảo tháp mang một số nét riêng biệt. Những bảo tháp ra đời sớm nhất được xây dựng bởi người Pyu, phong cách Pyu này được tìm thấy ở ngôi chùa Bawbawgyi được xây dựng từ thế kỷ thứ VII tại thành phố cổ Sri Ksetra- ngày nay là thành phố Pyay.
Những bảo tháp dáng dài này đặt dấu mốc đầu tiên cho bảo tháp phong cách Miến Điện. Ở vương quốc cổ Bagan, bảo tháp dài phong cách Pyu, được cải biến, và trở thành bảo tháp dạng quả bí như bảo tháp Buphaya ở Bagan.
Bagan là nơi lưu giữ nhiều bảo tháp lớn, chúng trở thành những minh chứng của sự thay đổi về phong cách kiến trúc bảo tháp tại Myanmar.
Đầu tiên là bảo tháp chùa Shwezigon xây dựng vào thế kỷ 11, mang hình búp chuối với phần chóp rất cao nhọn.
Vào thế kỷ XII, một bảo tháp khác được xây dựng, là chùa vàng Dhammayazika, với hình dáng một chiếc chuông- và hình dáng này đã trở thành hình dáng tiêu chuẩn của bảo tháp.
Tòa bảo tháp tuyệt đẹp của chùa Shwedagon tại Yangon là hình mẫu đỉnh cao về kiến trúc trong nhiều thế kỷ của Myanmar. Được cơi nới nhiều lần dưới các đời vua, nó là sự tổng hòa của nhiều hình dáng: hình chuông, hình hoa chuối, cánh sen, kim cương và trên cùng là hình chiếc ô (hti). Đây thực sự là đỉnh cao của kiến trúc bảo tháp.
Bảo tháp Phật giáo ở Lào
Lào có một phong cách bảo tháp rất riêng, khác biệt so với các quốc gia láng giềng. Tại Viêng chăn, có một bảo tháp tuyệt đẹp- minh chứng hùng hồn cho sự khác biệt của kiến trúc Lào là Thạt Luổng (Pha That Luang). Đây được coi là báu vật quốc gia của Lào. Nó cao và mỏng manh với những đường cong tuyệt đẹp, có bốn góc gần vuông mô phỏng hình dáng của một búp sen.
Thiết kế búp sen vuông mỏng manh này cũng được thấy ở bảo tháp That Chom Si- một bảo tháp nhỏ hơn đặt tại đỉnh đồi Phou Si ở Luang Prabang.
Ở Vientiane, có một bảo tháp khác, nhưng mang hình dáng khác với Thạt Luổng, là That Dam, chịu sự ảnh hưởng của phong cách Thái Lan, mang hình chóp nhọn, không tròn đều như chiếc chuông.
Còn ở Luang Prabang, có một bảo tháp mang hình dáng đặc biệt khác, rất gần với phong cách bảo tháp Sri Lanka, được gọi là bảo tháp dưa hấu That Pathum (hay That Makmo). Nó được xây dựng vào thế kỷ XVI, theo phong cách Singhalese, và là bảo tháp duy nhất dạng này ở Lào.
Bảo tháp Phật giáo ở Thái Lan
Nếu có một giải cho thiết kế bảo tháp giữa các quốc gia, thì có lẽ Thái Lan sẽ đứng nhất về tính đa dạng. Một số người thưởng hiểu lần những Prang phong cách Khmer là bảo tháp, hoàn toàn không phải vậy. Những công trình hình hạt ngô nổi tiếng này là một phần của những ngôi chùa Khmer, không mang mục đích chôn cất hay lưu giữ, và bạn có thể dễ dàng vào trong tham quan, không như những bảo tháp.
Những Prang nổi tiếng bạn có thể tham quan là ở cố đô Ayutthaya. Ngoài ra, ở đây cũng có rất nhiều công trình bảo tháp (chedi) với hình dáng khác nhau. Nổi tiếng nhất là một chedi phong cách Ayutthaya tại chùa Wat Chai Watthanaram. Nó mang hình dáng một chiếc chuông hình vuông cash điệu, với 12 góc thụt vào.
Ở phía bắc thành phố Chiang Mai, bạn cũng có thể ngắm nhìn rất nhiều bảo tháp ở trung tâm của nương quốc cổ Lanna. Bảo tháp vàng Wat Phra Doi Suthep, mang hình chuông, với phong cách trang trí Lanna với rất nhiều mặt và tầng khác nhau.
Ở Lamphun, cách 25 km từ Chiang Mai là chùa Wat Phra That Hariphunchai, với bảo tháp đặc biệt nổi tiếng. Vương quốc cổ Hariphunchai của người Mon tọa lạc tại đây và mang những nét kiến trúc độc đáo riêng trước khi bị xâm lược bởi người Lanna vào thế kỷ XIII.
Bảo tháp phong cách Haripunjaya Chedi thì hình vuông, giống như những chiếc kim tự tháp với phần chop bị vót nhọn.
Di chuyển về phía Nam của vương quốc cổ của người Thái Sukhothai, tại Wat Mahathat, bạn có thể thấy những bảo tháp nhỏ mang phong cách Haripunjaya xung quanh bảo tháp chính mang phong cách Thanan. Bảo tháp chính này hình búp sen dài, mỏng manh, khác hoàn toàn với phong cách Sukhothai
Tại thủ đô Bangkok, bạn sẽ tìm thấy nhiều loại bảo tháp, nhưng đây là thành phố nổi tiếng với có nhiều bảo tháp hình chuông cổ điển- hình ảnh mà mọi người thường hình dung khi họ nghĩ về các ngôi đền Thái Lan. Nổi tiếng nhất trong số chúng là bảo tháp vàng ở Wat Saket Ratcha Wora Maha Wihan trên Núi Vàng- như ngọn hải đăng lấp lánh dưới ánh mặt trời trên bầu trời Bangkok.
Với sự đa dạng về hình dáng của những bảo tháp Phật giáo, ba quốc gia Đông Nam Á này hẳn sẽ là điểm đến hấp dẫn của những người yêu kiến trúc và nhiếp ảnh, bạn có thể dành hàng giờ để đắm mình trong vẻ đẹp ấy.
