Khi tổ tiên hominin của chúng ta lần đầu tiên phân nhánh với dòng tinh tinh và dòng bonobo, họ chỉ giữ lại một loài ký sinh trùng sống hút máu, loài duy nhất sống ký sinh trên lông: Pediculus humanus capitis, còn được gọi là rận đầu. Nó đã sống trên người hominin ít nhất 6 triệu năm và sống trên tóc của chúng ta cho đến ngày nay. Nhưng rận đầu không phải là loài rận duy nhất mà chúng ta nuôi dưỡng. Trong hơn 6 triệu năm qua, chúng ta đã mang thêm trên người hai loài ký sinh trùng hút máu nữa: rận mu và rận thân.
Cody Cassidy
Chúng ta đã tìm thấy loài rận mu cách đây khoảng 3 triệu năm khi một vị tổ tiên của chúng ta và một con khỉ đột chia sẻ không gian ngủ (mặc dù có lẽ không phải cùng một lúc). Không lâu sau đó, rận thân bám vào quần áo thay vì tóc, xuất hiện. Kết quả là ngày nay chúng ta có số lượng loài rận nhiều gấp ba lần bất kỳ loài linh trưởng nào khác.
nhắm đến thời trang
Tuy nhiên, chương sơ kỳ về sự tiến hóa của chúng ta cho thấy trong cái rủi có cái may. Nhờ những ký sinh trùng này, các nhà sinh vật học đã có thể trả lời một câu hỏi tưởng như không thể: Khi nào, ở đâu và tại sao chúng ta bắt đầu mặc quần áo?
Quần áo được làm từ vật liệu hữu cơ, có nghĩa là không giống như đá hoặc xương, thứ này không để lại bằng chứng hóa thạch. Vì vậy, nguồn gốc của quần áo từ lâu đã là một câu hỏi bỏ ngỏ. Cho đến gần đây, nhiều nhà khảo cổ học tin rằng hominin đã mất lông sau khi phát minh ra quần áo khiến lông trở nên không cần thiết. Theo một nghĩa nào đó, quần áo là lông thú có thể tháo rời, các học giả tin rằng tại một số thời điểm nào đó, hominin đã nâng cấp từ độ ấm vĩnh viễn thành độ ấm theo yêu cầu. Đó là một lý thuyết hợp lý, nhưng là lý thuyết mà các nhà di truyền học đã phát hiện gần đây lại không chính xác một cách ngoạn mục.
Năm 2002, David Reed, người phụ trách các loài động vật có vú tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Florida, đã phân tích DNA của cả rận đầu và rận thân phổ biến và phát hiện ra rằng chúng không phân nhánh đồng thời từ một tổ tiên chung. Thay vì vậy, rận thân tiến hóa trực tiếp từ rận đầu. Có lẽ, ông viết, điều này xảy ra khi H. sapiens mặc quần áo lần đầu và vô tình tạo cho rận đầu một môi trường sống mới. Khi Reed xác định thời điểm phân nhánh, ông ấy đã nhận được một kết quả đáng kinh ngạc: Tổ tiên của chúng ta đã ở trần truồng một khoảng thời gian thật đáng kinh ngạc.
Theo Reed, người đầu tiên mặc quần áo sống cách đây khoảng 107.000 năm. Tuy nhiên, nhà di truyền học Alan Rogers đã xác định rằng màu da của hominin đã thay đổi từ màu hồng nhạt giống tinh tinh sang màu sẫm hơn chống tia cực tím cách đây 1,2 triệu năm – điều đó cho thấy lông trên cơ thể hominin sau đó đã mỏng đến mức không thể mỏng hơn được.
Làm thế nào mà hominin lại tồn tại lâu đến vậy mà không có lông thú hay quần áo? Và, quan trọng hơn cả, ai đã chấm dứt chuỗi đời trần truồng kéo dài hàng triệu năm?
Tôi (Cody Cassidy) sẽ gọi anh ấy là Ralph, theo tên của Ralph Lauren, bởi vì bằng chứng cho thấy rằng khi Ralph của chúng tôi đưa ra cái nhìn sâu sắc của mình, anh ấy quan tâm đến thời trang nhiều như chức năng. (Và tôi sẽ gọi anh ấy là anh ấy vì sự thật, tôi không biết. Tôi đã tung một đồng xu theo hên xui.)
Ralph là loài H. sapiens hiện đại, sinh ra cách đây khoảng 107.000 năm ở Châu Phi, có lẽ ở Nam châu Phi. Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng nếu Ralph được đặt trong một cỗ máy thời gian, chúng ta có thể học ngôn ngữ của anh ấy và anh ấy có thể học chúng ta. Họ tin rằng anh ta có một bộ óc hiện đại, hoàn toàn có khả năng suy nghĩ biểu tượng và không thể phân biệt được về mặt nhận thức với một người hiện đại. Nếu anh ấy lớn lên trong thế giới ngày nay, có lẽ anh ấy có thể là một chủ ngân hàng, bồi bàn hoặc luật sư tài giỏi.
Ralph được coi là H. sapiens hiện đại về ngoại hình, nhưng anh ta lại có ngoại hình khá khác thường. Khi tôi hỏi nhà khảo cổ học Steven Churchill của Đại học Duke rằng liệu Ralph có thu hút mọi ánh nhìn khi bước xuống vỉa hè hiện đại hay không, ông ấy nói rằng Ralph sẽ có “khuôn mặt nam tính hơn một chút” so với khuôn mặt của một người đàn ông hiện đại. Churchill nói rằng sự khác biệt cơ bản sẽ là một đường viền chân mày nhô ra ở một mức độ hiếm thấy ngày nay. Các đường viền chân mày ngày nay có kích thước khác nhau giữa người này với người khác, nhưng ngay cả những đường gờ lớn hiện đại cũng dừng lại ở phần nhô ra phía trên mũi. Ralph sẽ không bị gãy như vậy và mở rộng một cách mạnh mẽ theo chiều rộng của khuôn mặt. Các nhà nội tiết học tin rằng đặc điểm nghiêm trọng này là kết quả của việc tăng lượng testosterone mạnh hơn mức thường xảy ra ở người hiện đại; do đó, một nếp nhô trên lông mày được hiểu là một dấu hiệu của sự hung hăng. Nghiên cứu gần đây cho thấy những nếp nhô này không mất đi cho đến cách đây khoảng 80 nghìn năm, khi tổ tiên của chúng ta bắt đầu đánh giá chuyển động của lông mày — và do đó có khả năng thể hiện tính khí động — vượt sự xấu tính vĩnh viễn. Ralph sẽ có một cái nhìn nghiêm khắc và đáng sợ, Churchill nói với tôi. “Nhưng ngoài điều đó, tôi không nghĩ rằng có nhiều điều mà người ta có thể nhận thấy là khác với mọi người ngày nay.”
Vào thời điểm sáng chế vĩ đại của mình, Ralph có thể là một thành viên lớn tuổi hơn, có ảnh hưởng hơn trong nhóm của mình. Anh ta dành cả ngày để săn bắn với giáo, nỏ phóng giáo và ná, mặc dù anh ta thường không thành công. Anh sử dụng một bộ công cụ bằng đá tinh vi, bao gồm dao cạo da sống, rìu cầm tay và mũi giáo, nhưng anh cũng chế tác các vật liệu hữu cơ như dây leo, mà ông sử dụng để làm dây thừng và da động vật, mà ông sử dụng để làm giường. Anh ta đã chiến đấu với các nhóm H. sapiens khác và các hominin cổ xưa khác để tranh giành tài nguyên hoặc thức ăn, hoặc có thể để thoát khỏi sự sợ hãi.
Trong những cuộc đi săn của mình, nếu anh ta tình cờ giết thành công một con hươu hoặc nai, anh ta sẽ chia sẻ nó trước tiên với họ hàng của mình và sau đó là giữa nhóm của mình. Nếu hôm đó không có ai mang thịt về nhà, anh ta ăn củ mài chắc là cằn nhằn về chuyện đó. Anh ấy dành cả buổi tối để buôn chuyện quanh đống lửa trại và vào ban đêm, anh ấy kể những câu chuyện về các vì sao. Anh cười nói vui vẻ và nô đùa cùng các con.
Và mặc dù anh ấy làm tất cả những điều này khỏa thân, anh ấy không hề thấy lạnh.
Lạnh là một thách thức đối với H. sapiens vì các phản ứng sinh lý của chúng ta, cụ thể là run rẩy và định tuyến lại nguồn lưu thông máu, như nhà khảo cổ Ian Gilligan đã nói, “chậm chạp và không hiệu quả”, đó dĩ nhiên là lý do tại sao hầu hết các loài động vật có vú đều có lông. Ví dụ, con thỏ có thể chịu được nhiệt độ thấp tới 49 độ dưới 0. Nhưng cạo lông của nó và con số đó tăng lên 32 trên 0. Đây là lý do tại sao khoảng cách hàng triệu năm giữa việc mất lông và sử dụng quần áo là rất đáng ngạc nhiên. Các loài động vật có vú sống trên cạn khác phần lớn trần trụi sống dưới lòng đất hoặc giống như voi, có tỷ lệ bề mặt trên trọng lượng nhỏ giúp giữ ấm cho chúng. Không có loài linh trưởng nào khác có ít lông như chúng ta. Làm thế nào H. sapiens máu nóng, không mặc quần áo lại có thể sống sót mà không có lông? Câu trả lời là cùng là lý do khiến hominin mất lông ngay từ đầu: lửa.
Người Hominin đã sống sót trong hơn một triệu năm mà không có quần áo hay lông thú bằng cách đốt lửa. Được trang bị bằng lửa, quần áo trở nên bất tiện một cách đáng ngạc nhiên trong mọi môi trường, trừ những môi trường lạnh nhất. Các quan sát dân tộc học của một vài nền văn hóa săn bắn hái lượm đã chứng minh điều đó.
Khi nhà thám hiểm người Bồ Đào Nha Ferdinand Magellan lần đầu tiên đi thuyền dọc theo bờ biển phía nam của Nam Mỹ, nơi những ngọn núi bao phủ bởi tuyết quanh năm và các sông băng trượt xuống biển, các thủy thủ của ông đã phát hiện ra những người thuộc bộ tộc Yahgan và Alaculef sống khá thoải mái mà không có quần áo. Để giữ ấm, họ bôi mỡ động vật và sử dụng nhiều lửa trại — đến mức các thủy thủ đặt tên cho nó là Tierra del Fuego (“Vùng đất của lửa”). Dường như ý tưởng về quần áo không bao giờ xảy ra với Yahgan hay Alaculef. Họ thường xuyên gây chiến với những người hàng xóm mặc quần áo, người Ona. Họ dường như không thấy quần áo cần thiết. Điều này cũng đúng đối với những thổ dân ở Tasmania, những người cũng ít sử dụng quần áo nhưng sống ở những vùng khí hậu lạnh hơn nhiều so với Ralph.
Quần áo không phải là thứ mà các nhà nhân loại học gọi là “vật dụng chung của con người”. Việc kiểm soát lửa không phổ biến khắp mọi nền văn hóa của con người. Tuy nhiên, trang trí bản thân của một người — có thể là vẽ tranh, hình xăm, bông tai hoặc chỉnh sửa cơ thể — lại là phổ biến. Các thành viên của mọi nền văn hóa con người từng quan sát, từ các bộ lạc không có liên hệ ở Papua New Guinea đến các chủ ngân hàng ở Phố Wall, đều trang trí bản thân theo một cách nào đó. Và vì sự phổ biến này, các nhà nhân chủng học cho rằng con người ngày nay có chung đặc điểm này với tất cả các loài H. sapienscultures. Người Yahgan ít sử dụng quần áo, nhưng họ mặc áo choàng, đeo vòng tay và vòng cổ tinh xảo, vẽ mặt và cơ thể. Các nhà nhân loại học tin rằng cá thể hóa là nhu cầu cơ bản của con người như thức ăn và nơi ở.
Sự thật sâu sắc về con người này cho thấy nguồn cảm hứng của Ralph có lẽ không xuất phát từ nhu cầu ấm áp và chắc chắn không phát triển từ bất kỳ ý tưởng khiêm tốn hiện đại nào của phương Tây. Thay vào đó, nó xuất phát từ cùng một nguồn ham muốn của con người đã truyền cảm hứng cho vòng cổ, hình xăm và bông tai. Nói cách khác, trang phục ban đầu của Ralph là một mặt hàng thời trang.
Sự phù phiếm là một động lực mạnh mẽ cho sự đổi mới công nghệ, và Ralph không hề đơn độc trong việc phát minh ra thứ gì đó ban đầu chỉ phục vụ cho mục đích thực tế ít hơn là phục vụ cho chính mình. Các nhà nhân chủng học gọi những phát minh như thế này là “công nghệ thanh thế”, bởi vì chúng có chức năng chủ yếu là để lại tình trạng kế thừa cho người dùng. Nhiều phát minh vĩ đại nhất của nhân loại, bao gồm hầu hết kim loại, đồ gốm và vải có nguồn gốc là những mặt hàng khó sản xuất, mang lại ít lợi thế thực tế so với các sản phẩm thay thế. Tuy nhiên, họ vẫn có nhu cầu chủ yếu nhờ vào khó khăn trong việc chế tạo chúng, điều này tạo ra sự khan hiếm và do đó trở thành giá trị. Chỉ sau này, thông qua những cải tiến trong sản xuất, các sản phẩm như đồng đỏ hoặc đồng mới có được tính hữu dụng thực tế. Đó có thể là trường hợp của Ralph và quần áo của anh ta.
Phát minh của Ralph có thể bắt đầu như một thứ phi thực tế như một chiếc cà vạt, nhưng nó đáp ứng nhu cầu sâu sắc của con người, và theo thời gian, nó đã phát triển thành một thiết bị quan trọng mà sau này H. sapiens sử dụng để tồn tại trong cái lạnh khắc nghiệt của vĩ độ phương Bắc. Vào thời điểm H. sapiens du nhập vào châu Âu cách đây 50 nghìn năm, họ có thể mặc những chiếc áo khoác bằng lông thú rất tinh xào. Xương ở các di chỉ khảo cổ của họ cho thấy họ ưu tiên săn bắn người sói, một loài động vật cung cấp ít thịt nhưng da của chúng sẽ được đánh giá là vật cách nhiệt tốt. Hình ảnh cổ nhất mà các nhà khảo cổ học đã tìm thấy về quần áo là bức chạm khắc hai mươi bốn nghìn năm tuổi về một người mặc áo parka trùm kín đầu, có tính thực dụng cao.
Nhưng tính thực tế đến muộn với việc sáng chế ra quần áo. Bất kể trang phục nào Ralph sáng chế ra, nó gần với chiếc nơ hơn là áo sơ mi. Có lẽ anh ta cần một thứ gì đó để mặc khi chiến đấu thời H. sapiens thường chăm sóc kỹ lưỡng hơn để trông chúng đẹp nhất. Hoặc có thể anh ấy đang dẫn đầu một buổi lễ và yêu cầu điều gì đó nổi bật. Có lẽ trang phục của anh cũng đơn giản như chiếc áo choàng trễ vai mà Yahgan thỉnh thoảng mặc. Hoặc có thể nó là một cái gì đó thậm chí còn ít thực tế và xa hoa hơn. Ghi chép về dân tộc học rất nhiều về những lựa chọn quần áo vui nhộn không thực tế của con người — từ tóc giả đến nơ cho đến khiên phallic — thật điên rồ để đoán xem Ralph có thể đã nghĩ ra điều gì.
Chúng ta biết rằng bất kể nó là gì, nó cuối cùng đã trở thành mốt. Đôi khi thậm chí cần thiết. Và loài ký sinh trùng dài sống trên đầu người đã chú ý đến lớp lông rời mới này. Một vài con chấy đã bất chấp những sợi mới để có cơ hội quay trở lại khu vực kiếm ăn cổ xưa của chúng, nơi chúng đã phát triển mạnh kể từ đó.
