Di sản tượng đài Sài Gòn xưa

Ý Nhiên2021-02-14T23:59:55-05:00

Quốc gia nào cũng có những bức tượng đài với mục đích tuyên truyền kết hợp với nền văn hóa, nghệ thuật. Di sản tượng đài của Sài Gòn xưa cũng không phải là ngoại lệ.

Có thể nói, lịch sử cận đại của Sài Gòn đã trải qua 3 thời kỳ chính: thời Pháp thuộc, thời VNCH và thời nay. Pháp đã xây dựng những tượng đài của các nhân vật lịch sử người Pháp nổi bật trong giai đoạn Sài Gòn là xứ thuộc địa Cochichine, bao gồm Việt-Miên-Lào tại Đông Dương.

Sang đến giai đoạn miền Nam trở thành một quốc gia, việc xây dựng những bức tượng kỷ niệm khắp các điểm nổi bật ở thủ đô Sài Gòn đã được nội các của Thủ tướng Nguyễn Cao Kỳ thực hiện trên một quy mô lớn.

Đa số những bức tượng này giờ đã đi vào ký ức của người Sài Gòn vì đã bị dẹp bỏ để thay vào đó là những bức tượng của “thời đại mới”. Đối với những tượng đài còn may mắn chưa bị dỡ bỏ, nhiều người tự hỏi không biết sẽ còn hiện diện tới khi nào?

Đó là những bức tượng An Dương Vương (thánh tổ Pháo binh), được đặt tại công trường Diên Hồng, trước Thượng viện, đường Bến Chương Dương. Tượng Phù Đổng Thiên Vương (thánh tổ Thiết giáp), nằm tại bùng binh Ngã 6 Sài Gòn. Tượng Phan Đình Phùng (thánh tổ Quân cụ), tọa lạc trước bưu điện Chợ Lớn. Tượng Trần Hưng Đạo, thánh tổ Hải Quân, tại công trường Mê-Linh… Riêng với bức tượng quen thuộc với người Saigon (vì nằm ngay trung tâm Quận 1) là tượng Trần Nguyên Hãn (thánh tổ Truyền tin), tại bùng binh Quách Thị Trang, trước cửa chợ Bến Thành thì vừa bị di dời cách đây không lâu.

Bên cạnh những danh nhân lịch sử, các binh chủng, còn có tượng đài kỷ niệm như tượng Thủy quân Lục chiến trước tòa nhà Quốc hội. Thiên sứ Micae (thánh tổ binh chủng Nhảy Dù) gần bệnh viện Sùng Chính, quận 5. Biệt Động Quân có tượng 3 người lính tại ngã sáu Lý Thái Tổ. “Tổ quốc Không gian” của Không quân trước mặt Tòa Đô Chánh.

Dù còn hay mất, những hình ảnh di sản tượng đài của Sài Gòn Xưa sẽ là một hoài niệm đối với những ai đã mang nặng trong tim những công trình nghệ thuật của vùng đất đã được mệnh danh là Hòn Ngọc Viễn Đông.

***

Hình ảnh trong bài này được chia là 3 phần:

(1) Những bức tượng được xây dựng ở miền Nam trước 75, hiện vẫn còn tồn tại hoặc đã bị dẹp bỏ;
(2) Những bức tượng dưới thời Pháp thuộc mà chính phủ VNCH đã dẹp bỏ;
(3) Những tác phẩm tượng điêu khắc được triển lãm ở miền Nam trước 75

Tượng Đức thánh Trần Hưng Đạo

Tượng Trần Hưng Đạo chụp năm 1967 (Ron Ryan)

Trần Hưng Đạo là thánh tổ Hải Quân. Hình chụp năm 1969 (Larsdh)

Tượng Trần Hưng Đạo phía cổng vào Bộ Tư Lệnh Hải quân (1970, Dick Hughey)

Tượng Trần Hưng Đạo (chụp năm 1970, Dick Hughey)

Tượng Trần Hưng Đạo nhìn ra sông Sài Gòn

Tượng Trần Hưng Đạo và Công trường Mê Linh (Photo by Keith McGraw)

Xem tướng lông mày đoán hôn nhân tốt xấu của người phụ nữ

Tượng Trần Nguyên Hãn

Tượng Trần Nguyên Hãn – Thánh tổ Truyền tin. Chụp năm 1968, Brian Wickham

Tượng Trần Nguyên Hãn trước chợ Bến Thành

Tượng Trần Nguyên Hãn được xậy dựng từ năm 1965

Tượng Trần Nguyên Hãn với chim bồ câu đưa tin, chụp năm 1969

Tượng Trần Nguyên Hãn đã được di dời khỏi vị trí trước chợ Bến Thành nhằm phục vụ việc thi công Nhà ga Metro Bến Thành – Suối Tiên. Sau đó, tượng được đưa về công viên Phú Lâm, quận 6

Di dời tượng Trần Nguyên Hãn

Tượng Quách Thị Trang

Tượng Quách Thị Trang khi chưa có tượng đài Trần Nguyên Hãn. Chụp năm 1965

Tượng Quách Thị Trang khi chưa có tượng đài Trần Nguyên Hãn. Chụp năm 1965

Biểu ti`nh chống chi’nh phủ tại bùng binh Quách Thị Trang (1965)

Tượng Quách Thị Trang trên bùng binh chợ Bến Thành (Photo by Jordan, 1965)

Tượng bán thân Quách Thị Trang và phía sau là tượng Trần Nguyên Hãn

Tượng đài An Dương Vương (Hội trường Diên Hồng)

Tượng đài An Dương Vương tại Bến Chương Dương, Thánh tổ Pháo binh (chụp năm 1966)

Tượng đài An Dương Vương phía trước Hội trường Diên Hồng, sau này là trụ sở Thượng Viện, và nay là Thị trường Chứng Khoán TP. HCM. Chụp năm 1971

Tượng đài An Dương Vương phía trước Hội trường Diên Hồng, bến Chương Dương

Tượng đài An Dương Vương, bến Chương Dương (chụp năm 1967, Ken)

Tượng đài An Dương Vương (Ngã Sáu, Chợ Lớn)

Tượng đài An Dương Vương đang được xây dựng vào cuối năm 1966 tại Ngã 6 Minh Mạng, Chợ lớn

Tượng An Dương Vương với “nỏ thàn” được coi là biểu trưng cho Thánh tổ Binh chủng Công binh

Tượng An Dương Vương nằm giữa Quận 5 và Quận 10

Tượng đài An Dương Vương

Toàn cảnh Ngã Sáu, Chợ Lớn

Tượng đài Phù Đổng Thiên Vương

Tượng Phù Đổng Thiên Vương, Thánh tổ Binh chủng Thiết giáp (Năm 1969)

Tượng Thánh Gióng (Phù Đổng) được dựng năm 1966 nằm tại ngã sáu đầu đường Nguyễn Trãi. Tượng nổi tiếng đến độ tên bức tượng trở thành tên của cả một giao lộ, người ta thường gọi là “Ngã sáu Phù Đổng”

Ngã 6 Phù Đổng, bên trái là đường Lê Văn Duyệt, nay là Cách mạng Tháng 8

Tượng đài Chiến sĩ Vô danh

Tượng đài Chiến sĩ Vô danh giữa ngã tư Hồng Bàng – Tổng Đốc Phương (Chụp năm 1968)

Tượng đài Chiến Sĩ Vô Danh, nơi này ngày nay là ngã tư Hùng Vương – Châu Văn Liêm

Tượng đài Chiến Sĩ Vô Danh chụp năm 1968 (Gary Grayson)

Tượng Hai Bà Trưng

Tượng Hai Bà Trưng với đoàn Thanh nữ Cộng hòa của bà Ngô Đình Nhu (chụp năm 1962)

Tượng Hai Bà Trưng được xây dựng tại Công trường Mê Linh, nơi sau này được thay thế bằng tượng Trần Hưng Đạo

Tượng Hai Bà Trưng, hình chụp năm 1963, trước khi Tổng thống Ngô Đình Diệm bị lật đổ (Photo by Richard Olsen)

Tượng Hai Bà Trưng bị phá hủy năm 1963 vì người ta cho rằng hình ảnh Hai Bà Trưng trên tượng rất giống với hai mẹ con bà Ngô Đình Nhu

Hình ảnh của vụ đập phá bức tượng Hai Bà Trưng ngày 11.4.1963

Thanh Kiếm Thái A của Vua Gia Long

Bức tượng đã bị giật đổ bằng giây thừng…

Bức tượng chỉ còn lại phần chân đế (hình chụp năm 1965, Dick Lee)

Tượng Thủy quân Lục chiến

Tượng Hai người lính Thủy quân Lục chiến trước Hạ Nghị Viện (Ngày nay là Nhà Hát Thành Phố)

Hai người lính TQLC trong tư thế xung phong

Ảnh chụp năm 1966, Allen McKenzie

Toàn cảnh vị trí bức tượng

Bức tượng chụp năm 1968, Georges Menager

Tượng Biệt Động Quân

Tượng Biệt Động Quân tại bùng binh ngả bảy Lý Thái Tổ

Toàn cảnh bức tượng tại giao lộ Lê Hồng Phong – Ngô Gia Tự ngày nay

Tượng đài Lê Lợi

Tượng đài Lê Lợi tại bùng binh Cây Gõ (ảnh chụp năm 1969)

“Người anh hùng áo vải đất Lam Sơn” được chọn làm thánh tổ của Địa phương quân – Nghĩa quân

Năm 2013 đã có đề xuất dời tượng đài Lê Lợi đến Công viên Phú Lâm

Tượng đài Lê Lợi nằm tại Công trường Duy Linh xưa

Tượng Phan Đình Phùng

Tượng Phan Đình Phùng, người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Hương Khê (1885-1896) trong phong trào Cần Vương chống Pháp ở cuối thế kỷ 19 trong lịch sử Việt Nam

Tượng Phan Đình Phùng, Thánh tổ Quân cụ. Khoảng 200m trước nhà Bưu điện Chợ Lớn. Photo by Sandy

Tượng Phan Đình Phùng trước Bưu điện Chợ Lớn

Tượng Cảnh sát Quốc gia

Tượng đài Cảnh Sát Quốc gia, nằm ở cuối đường Hồng Thập Tự, Ngã sáu Cộng Hòa

Công trường Viện trợ Quốc Tế

Tượng đài Chiến sĩ Trận vong Đại chiến Thế giới lần thứ nhất (1914-1918) được đặt tại nơi mà ngày nay gọi là “Vòng xoay Hồ con rùa”)

Cũng tại “Hồ con rùa” còn có một tháp nước nhưng nay đã không còn

Công trường Viện trợ Quốc Tế (sau này là Hồ con rùa), hình chụp năm 1967

Con rùa lúc còn nguyên vẹn với tên các nước viện trợ

Toàn cảnh về Hồ con rùa của Wayne Trucke

Tượng đài Tổ quốc – Không gian

Tượng đài “Tổ quốc – Không gian” phía trước Tòa Đô chánh (chụp năm 1964)

Tượng đài “Tổ quốc – Không gian” nằm trong Công viên Đống Đa

Tượng Thiên sứ Micae

Tượng Thiên sứ Micae, Thánh tổ Binh chủng Nhảy Dù, đặt trên đường vào trại Hoàng Hoa Thám, Tân Sơn Nhất

Bức tượng xưa về Tổng lãnh thiên thần Micae trong một buổi lễ tôn giáo

Bức tượng Thương Tiếc

Bức tượng Thương tiếc sau năm 1975

Tượng Nữ vương Hòa bình

Tượng Nữ vương Hòa bình trên quảng trường Kennedy trước Nhà thờ Đức Bà. Photo by Mark Gayn, 1965

Tượng Nữ vương Hòa bình chụp năm 1966, Mikey Walters

Năm 1958, Linh mục Phạm Văn Thiên, người cai quản giáo xứ Saì Gòn lúc bấy giờ, sau 1 chuyến đi sang Ý, đã đặt 1 bức tượng bằng đá cẩm thạch Carrara của Ý

Hàng chữ La Tinh trên bệ tượng:

REGINA PACIS (Nữ Vương Hòa Bình)

ORA PRO NOBIS (Cầu cho chúng con)

XVII II MCMLIX (17.2.1959)

Tượng Con Voi (Sở Thú)

Tượng con voi bằng đồng trong Sở thú do vua Thái Lan, Paramindr Mah Prajahhipok, tặng nhân dịp ngài đến thăm Sài Gòn. Tượng đặt tại đây ngày 14-4-1930.

Tượng con voi trong Thảo Cầm Viên

Nghệ thuật chơi chữ bằng hình ảnh

Tượng con voi (Hình chụp năm 1971)

Tượng đài Chiến sĩ Trận vong

Tượng đài Chiến sĩ Trận vong Đại chiến Thế giới lần thứ nhất (1914-1918) tại vị trí vòng xoay Hồ con rùa ngày nay, do vậy chỗ này trước đây mang tên là Công trường Chiến sĩ

Sĩ quan Hải quân Hoa Kỳ đặt vòng hoa tại Đài tưởng niệm Chiến sĩ Trận vong trong đệ Nhất thế chiến (1914-1918), nơi ngày nay là Hồ con rùa.

Tượng đài Francis Garnier

Tượng đài Francis Garnier (cuối thế kỷ 19). Khu vực xung quanh tượng đài này cũng mang tên Francis Garnier. Đây chính là công viên trước Nhà hát thành phố ngày nay.

François Garnier là một sĩ quan người Pháp và đồng thời là một nhà thám hiểm, được biết đến vì cuộc thám hiểm sông Mekong 1866-1868 ở Đông Nam Á. Đối với Việt Nam, tên tuổi Garnier gắn liền với chiến dịch quân Pháp chiếm đóng Bắc Kỳ năm 1873

Tượng đài Francis Garnier

Tượng đài Đô đốc Rigault de Genouilly

Tượng đài Đô đốc Rigault. de Genouilly trước đây được đặt tại công trường Mê Linh

Tượng Đô đốc De Genouilly được đặt tại Quảng trường Rigault de Genouilly (nay là Mê Linh)

Quảng trường Rigault de Genouilly, nơi sau này là Quảng trường Mê Linh với tượng đài Hai Bà Trưng, và hiện nay là tượng Trần Hưng Đạo

Tượng đài Léon Gambetta

Léon Gambetta (1838- 1882) là một danh nhân, chính trị gia Pháp, làm Thủ Tướng (kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao) từ 1881-1882. Ông cũng thuộc phái các chính trị gia ủng hộ việc mở rộng thuộc địa, do công trạng này mà Gambetta đã được dựng tượng tại phía sau Ngân Khố. Nay là vị trí của cao ốc Bitexo Financial Tower 68 tầng.

Ban đầu ông Léon Gambetta đứng ở chỗ này, ngã tư Thống Nhất – Pasteur.

Tượng Gambetta được dời về Công viên Tao đàn (khi đó mang tên Parc de Maurice Long hay Jardin De Ville, và người Việt hồi đó quen gọi là “Vườn Ông Thượng” hay “Vườn Bờ-rô”)

Tượng Gambetta nằm giữa công viên Maurice Long tức Vườn Tao Đàn Sài Gòn

Tượng Gambetta tại ngã tư Thống Nhất – Pasteur

Tượng Gambetta trong vườn Tao Đàn

Tượng Gambetta tại khu vực Chợ cũ

Tượng đài Giám mục Bá Đa Lộc

Năm 1902, dưới thời Toàn quyền Paul Doumer, tượng đài Giám mục Bá Đa Lộc (Pigneau de Behaine) được khánh thành trên công viên Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn. Năm 1945 bức tượng GM Bá Đa Lộc bị quân Nhật hạ xuống