Tranh kiếng là một sản phẩm không thể thiếu trong trang trí nội thất của người dân phương Nam, nó mang đậm nét văn hóa, bản sắc nghệ thuật riêng biệt của Nam Bộ so với các vùng miền khác.
Theo lịch sử thì tranh kiếng đã có mặt ở cung đình Huế từ thời Minh Mạng – Thiệu Trị nhưng phải qua quá trình nhập khẩu khá rắc rối. Nghệ thuật vẽ tranh kiếng chỉ thực sự bắt đầu khi các di dân Quảng Đông đến lập nghiệp ở Chợ Lớn mở các tiệm kiếng, buôn bán các loại kiếng tráng thủy để soi mặt, lộng khuôn hình, tủ, khung cửa.
Đến những năm 1920, nghề làm tranh kiếng chuyển địa bàn về vùng Lái Thiêu (Bình Dương) rồi phát triển thành một nghề thủ công lan tỏa khắp lục tỉnh, tạo thành ba làng nghề sản xuất tranh kiếng nổi tiếng nhất Nam kỳ là: Lái Thiêu (Bình Dương), Chợ Lớn (Sài Gòn) và Chợ Mới (An Giang). Cần nói thêm là Nam Bộ hồi đầu thế kỷ 20, tranh thờ chủ yếu là chạm gỗ, phù điêu sơn son thiếp vàng; các bài vị khắc chữ Hán; sản phẩm cẩn xà cừ, viết vẽ trên giấy hồng… Sự xuất hiện của tranh kiếng nhanh chóng được đón nhận nhờ giá rẻ, màu sắc tươi vui, phong cách vẽ mới lạ.
Điểm độc đáo của tranh kiếng Nam Bộ so với nhiều dòng tranh dân gian khác là vẽ từ phía sau mặt kính, sau đó mới lật tấm kính lại và đây mới là mặt chính của tranh. Cũng bởi thế, mọi chi tiết trong tranh kiếng đều phải vẽ ngược so với quy trình vẽ tranh thông thường, chi tiết nào cần vẽ sau cùng sẽ phải vẽ đầu tiên.
Một bức tranh kiếng hoàn chỉnh cần phải trải qua rất nhiều công đoạn. Những tấm kính đủ kích cỡ theo từng bức tranh được những người thợ chuẩn bị, sau đó phác thảo những đường nét của tranh bằng sơn đen, rồi sẽ đem phơi. Khi sơn khô lại tiếp tục tô màu theo thứ tự tùy theo từng bức tranh vẽ, tuy vậy vẫn phải theo quy luật ngược hoàn toàn so với tranh vẽ thông thường.
Để có được những bức tranh kiếng có đường nét, màu sắc đẹp, hài hòa đòi hỏi người thợ cần phải có sự tỉ mỉ, yêu nghề, luôn học hỏi. Tranh kiếng không những đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo, mĩ thuật của công chúng khắp các thôn xã từ miền Đông đến miền Tây Nam Bộ mà còn trở thành những tác phẩm nghệ thuật dân gian không thể thiếu. Có thể nói, hầu như tất cả gia đình tại Nam Bộ cũng đều có một hay vài bức tranh kiếng kiểu như thế này.
Tuy nhiên, cùng với dòng chảy hiện đại, nghề làm tranh kiếng cũng dần mai một. Ngày nay, những bức tranh kiếng cũng không còn được ưa chuộng như trước và chủ yếu được mua về làm tranh thờ. Trong ký ức của nhiều thế hệ người dân Nam Bộ, những bức tranh kiếng vẫn là một phần không thể nào quên.
