Vào năm 1756, nước Anh có một người phụ nữ mang huyết thống hoàng thất âm thầm sinh cho công tước Hugh Percy một bé trai, thuộc dòng họ Northumberland, một dòng họ thuộc giới quý tộc Anh. Cậu con riêng này được đặt tên là James Smithson. Cậu bé thông minh hơn người, tư duy nhạy bén, 21 tuổi tốt nghiệp đại học Oxford, 22 tuổi được chọn là học viên Viện hoàng gia Anh.
Dẫu vậy, thân phận con riêng của Smithson vẫn như một vết thương chẳng thể phai nhoà, vẫn luôn là cái cớ để người khác châm biếm. Trong một lần nổi cơn thịnh nộ, Smithson đã thề với cha mình rằng: “Con sẽ tự mình lưu danh sử sách, dẫu dòng họ Northumberland quý tộc này bị người đời quên sạch sành sanh.”
Vì muốn thực hiện lời tuyên bố hùng hồn của mình, Smithson vô cùng nỗ lực, cuối cùng ông trở thành nhà khoa học nổi tiếng nước Anh. Smithsonit, một khoáng vật, được đặt theo tên ông. Nhưng Smithson không thể ngờ được rằng, điều thực sự khiến tên tuổi ông được nhớ tới cho tới tận ngày nay, lại là do nguyện ước cuối đời của ông.
Một ngày vào năm 1826, Smithson, khi đó đã 71 tuổi viết một di chúc rất đặc biệt, bày tỏ rằng sau khi mình chết đi sẽ để lại toàn bộ di sản cho người cháu trai duy nhất. Nhưng nếu cháu trai qua đời và không có người nối dõi, thì di sản sẽ được tặng lại cho chính phủ Mỹ, dùng để kiến tạo một học hội nghiên cứu tại Washington nhằm mục đích “Dốc sức sáng tạo và truyền bá tri thức”.
Ba năm sau, vào năm 1829, Smithson từ giã cõi đời tại Ý. Không may là, cháu trai của ông dẫu tuổi còn trẻ cũng đi theo ông mà không có người nối dõi.
Tổng thống Mỹ lúc đó là Andrew Jackson đặc phái Richarch Rush, quan chức ngoại giao từ nước Mỹ xa xôi, dẫn theo một đoàn chuyên viên theo đuổi một cuộc chiến dài ngày để có được di sản của Smithson tại toà án Anh. Khối tài sản này lên tới 104.960 đồng vàng, được đóng trong 11 chiếc thùng. Những vật dụng cá nhân, bút tích khoa học và tiêu bản khoáng vật, cùng các ghi chép của Smithson cũng được vận chuyển theo Richarch Rush trở về Mỹ. Những đồng vàng có tổng giá trị lên tới hơn 500.000 đô-la Mỹ tại thời điểm đó đã được chuyển tới ngân khố ở Philadelphia.
Nước Mỹ đã nhận được một số tài sản kếch xù. Nhưng làm thế nào mới có thể thực hiện điều kiện của món di sản này? Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào sự thành tín của người Mỹ.
Những tranh luận lúc đó rất gay gắt. Cuối cùng, sau sự thoả hiệp từ nhiều phía, vào ngày 10 tháng 8 năm 1846, James Knox Polk, vị tổng thống thứ 11 của Mỹ đã ký lệnh, chính thức thành lập Viện Smithsonian. Người Mỹ sử dụng toàn bộ số di sản, cả gốc lẫn lãi, nhất loạt đều dùng để thành lập Viện Smithsonian. Vào năm 1864, Viện Smithsonian còn nhận được số tiền quyên góp do bà Mary Smithson, mẹ của Henry James gửi tới.
Viện Smithsonian đã xây dựng một quần thể viện bảo tàng khổng lồ được đặt theo tên của Smithson. Quần thể rộng lớn này có 16 viện bảo tàng quy mô lớn, một viện mỹ thuật và vườn bách thú, trở thành một trong những quần thể viện bảo tàng lớn nhất của Mỹ, cũng như trên toàn thế giới.
Nhằm bày tỏ sự coi trọng với Smithson, người Mỹ đã thực thi công khai minh bạch và thủ tín một cách tuyệt đối. Hội đồng quản trị của Viện Smithsonian tới nay vẫn do quan toà cấp cao của toà án tối cao, phó tổng thống, các nghị viên và quan chức tổ thành.
Năm 1903, sau 74 năm Smithson qua đời, chính phủ Ý chuẩn bị trưng dụng khu đất tại khu mộ nơi chôn cất di thể của Smithson. Sau khi chính phủ Mỹ biết tin, đã vội vàng cử đặc phái viên với tư cách cấp cao tới Ý nghênh đón linh cữu của người bạn cũ này.
Ngày 21/1/1904, nghi thức đón linh cữu chính thức được tổ chức, do kỵ binh Mỹ bảo vệ linh cữu, đi xuyên qua Washinton D.C, rồi được chuyển tới Viện Smithsonian. Sau đó linh cữu được đặt tại đại sảnh phòng hội đồng quản trị, nơi lưu giữ những vật phẩm cá nhân của Smithson.
Trước khi sinh Smithson chưa từng tới Mỹ, di thể của ông cuối cùng lại được an táng tại toà nhà Viện Smithsonian, trụ sở của Viện bảo tàng Smithsonian. Trong lâu đài mang phong cách Châu Âu thời Trung Cổ, cuối cùng ngài Smithson đã có thể yên giấc. Viện bảo tàng Smithson đã trở thành một tượng đài về lòng thành tín của nước Mỹ. Đó là lòng thành tín của một quốc gia.
Thiên Cầm
