KẺ PHẢN BỘI LỜI THỀ
Với các cư dân ở vùng ngoại ô yên tĩnh của thành phố Vienna, bang Virginia (Mỹ), Robert Hanssen là một người hàng xóm hoàn hảo. Một người Công giáo sùng đạo, một người cha yêu thương, và một nhân viên tận tuỵ của Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI). Khó ai có thể tưởng tượng được điều gì khác về người đàn ông 56 tuổi hiền lành tên thường gọi là Bob này – một người Mỹ đích thực, hàng xóm của họ.
Nhưng trong 20 năm, Robert Hanssen lại là một người đàn ông nằm ngoài những đánh giá đó. Với những người phụ trách của anh ta trong KGB (Cơ quan An ninh Liên Xô), Hanssen là Ramon Garcia, một trong những người cung cấp thông tin lâu nhất của họ và là nguồn thông tin thực sự vô tận về các hệ thống máy tính, an ninh và gián điệp của Mỹ.
Tới thời điểm bị bắt năm 2001, Hanssen đã chuyển gia vô số bí mật, đẩy hai người cung cấp tin cho Mỹ đến cái chết và gắn tên mình với danh hiệu “điệp viên gây tổn thất lớn nhất trong lịch sử FBI”.
Con đường đến FBI
Robert Philip Hanssen đã trải qua một vài khởi đầu chệch choạng trong cuộc sống trước khi tìm được công việc ổn định ở FBI.
Cha của anh ta, ông Howard, được cho là đã coi thường, mắng nhiếc và bạo hành con trai từ thời thơ ấu đến những năm học đại học tại trường Knox College, cách nhà họ ở Chicago chừng 200 dặm.
Mặc dù được bố khuyến khích trở thành bác sĩ, Hanssen đã không quan tâm đến ngành này chút nào, và cuối cùng nhận bằng cử nhân hoá học vào năm 1966. Niềm đam mê mà Hanssen không che giấu đó là dành cho các loại mật mã, radio và các thiết bị điện.
Như thể báo trước những điều sắp xảy đến, Roberth Hanssen tham gia các lớp học tiếng Nga ở Knox và tâm niệm rằng một ngày nào đó anh ta sẽ tóm được điệp viên Liên Xô.
Mặc dù có niềm đam mê với những món đồ cơ khí, Hanssen vẫn nghe theo cha mình, theo học một thời gian ngắn về nha khoa trước khi kết hôn với bạn gái Bernadette Wauck.
Sau đó, anh ta làm một chân kế toán trước khi quyết định nộp đơn vào Sở Cảnh sát Chicago vào năm 1972. Hanssen nhanh chóng được nhận làm điều tra viên chìm cho bộ phận nội vụ. Ban đầu anh thấy công việc khá thú vị, nhưng rồi nhanh chóng cảm thấy mệt mỏi với nó. Cuối cùng, vào năm 1975, Hannsen nộp đơn xin sang FBI, và nhận được cuộc gọi hồi đáp.
Sau vài tuần huấn luyện ở Quantico (bang Virginia), Robert Hanssen tuyên thệ nhậm chức với vai trò một đặc vụ, cam kết trung thành với nước Mỹ.
Đến năm 1979, vợ chồng Hanssens cùng ba đứa con của họ được chuyển đến thành phố New York. Chính sách của FBI yêu cầu luân chuyển thường xuyên để tránh tình trạng các đặc vụ rơi vào tâm lý tự mãn. Tuy nhiên họ không trả thêm tiền cho chi phí sinh hoạt cao ở một thành phố lớn như New York.
Do đó, các hoá đơn thẻ tín dụng, những khoản vay thế chấp, các khoản nợ của Robet mỗi ngày một chồng chất, ngay cả khi anh buộc phải chuyển gia đình ra xa Manhattan để giảm bớt chi phí đắt đỏ.
Trả lương thấp, thời gian làm việc dài hơn, nhưng FBI lại giao cho Hanssen nhiều trách nhiệm hơn. Khi được chuyển sang làm công tác phản gián, Hanssen đã tiếp cận với những tài liệu bí mật, nhạy cảm nhất liên quan đến hoạt động gián điệp ở Mỹ.
Anh ta biết toàn bộ chi tiết xung quanh các chiến dịch do thám nhằm vào công dân và quan chức Liên Xô tại Mỹ – những ai bị theo dõi và những ai cần tiếp cận.
Một kế hoạch đã bắt đầu hình thành trong đầu Hanssen.
Bán bí mật – “bán mình”
Tuyệt vọng tìm một lối thoát cho những rắc rối tiền bạc của mình, Hanssen đã gửi một bức thư nặc danh cho một quan chức Liên Xô cấp thấp tại Liên Hợp Quốc.
Anh ta đề nghị làm “tay trong” của Tướng Dmitri Polyakov, một nhân vật cấp cao trong GRU – cơ quan tình báo quân sự nước ngoài của Liên Xô – để đổi lấy 20.000 USD. Hanssen viết, nếu giới chức Liên Xô đồng ý, họ có thể trả lời thông qua một quảng cáo cá nhân trên tờ The Village Voice.
Chỉ vài tuần sau, quảng cáo báo hiệu câu trả lời đồng ý. Từ lúc này, Hanssen chính thức làm việc cho Liên Xô.
Trong khi đó, Hanssen tiếp tục được thăng chức và điều chuyển đến Washington, D.C. – đầu não của FBI, làm việc trong văn phòng ngân sách. Giờ đây, anh ta có quyền truy cập vào nhiều thông tin tuyệt mật hơn về gần như mọi chiến dịch đang diễn ra, bao gồm tên, kinh phí, địa điểm, thời gian, cũng như hoạt động của các đặc vụ, gián điệp và người cung cấp thông tin.
CÁI KẾT ĐẮNG – 15 ÁN TÙ CHUNG THÂN
Sau khi mua một căn nhà trị giá 150.000 USD ở Vienna, bang Virginia, Hanssen quay lại làm gián điệp để kiếm sống. Vào ngày 1/10/1985, anh ta lại viết một lá thư khác.
Lần này, Hanssen đặt vấn đề với Victor Cherkashin, một sĩ quan phản gián cấp cao của KGB, người đã tuyển dụng một nhân viên CIA (Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ) tên là Aldrich Ames chỉ vài tháng trước đó. Trong thư, Hanssen đưa ra tên của ba “chuột chũi” Liên Xô nằm trong biên chế FBI, cùng với bằng chứng. Anh ta yêu cầu trả công 100.000 USD.
Hanssen không biết rằng, nhân viên CIA Aldrich Ames đã cung cấp những cái tên đó cho Liên Xô. Dù vậy sự sẵn lòng của anh ta đã khẳng định độ tin cậy với Moskva.
Trong khi đó, ngay khi những người cung cấp tin cho CIA trở về Moskva, họ đã nhanh chóng bị xử tử vì tội phản quốc.
Gián điệp triệu đô
Vào ngày 2/11/1985, sau một cuộc tranh luận kéo dài ở Moskva về mức độ tin cậy của người cung cấp thông tin mới, Hanssen được hướng dẫn nhìn xuống bên dưới một cây cầu ở Công viên Nottoway, tại Vienna (bang Virginia). Ở đó, anh ta thấy một chiếc túi kín nước đựng tiền trả cho mình. Đó mới chỉ là khúc khởi đầu của Hanssen trong vai một điệp viên Liên Xô suốt hai thập kỷ.
Trong vài năm sau đó, Hanssen đã bán rất nhiều bí mật cho Cherkashin với giá vài chục nghìn đôla. Và cùng thời gian, FBI lại giao cho anh ta tuyển dụng những người cung cấp tin và đánh hơi những gián điệp tiềm năng.
Hanssen thậm chí còn được giao theo dõi những người chịu trách nhiệm về những lỗ hổng trong hoạt động phản gián của Mỹ – lỗ hổng mà chính anh ta và Aldrich Ames đã mở ra. Hanssen đã nhân cơ hội để chuyển hướng sự chú ý khỏi bản thân và đẩy các đội săn “chuột chũi” (gián điệp hoạt động tay trong) ra mặt.
Thông qua Hanssen, KGB đã biết được về một đường hầm bí mật đào bên dưới toà đại sứ Nga ở Washington. Hanssen cũng gửi cảnh báo tới KGB khi các điệp viên Nga bị nghi ngờ và còn thu thập một danh sách rộng rãi các điệp viên hai mang làm việc cho Mỹ.
Hanssen cũng đề xuất các lãnh đạo KGB tuyển dụng người bạn thân thời thơ ấu của mình, một trung tá tình báo quân đội. Trong tất cả các thư tay cho Cherkashin, Hanssen đều ký là “Ramon Garcia”, với hy vọng đuôi “cia” trong tên có thể đánh lạc hướng FBI.
Cả thảy, Hanssen đã kiếm được hơn 1 triệu USD, bắt đầu lối sống hưởng thụ, qua lại với một vũ nữ thoát y ở DC, tặng quà và rủ cô ta đi chơi Hawaii.
Nhưng lối sống đó của Hanssen đã dừng lại vào tháng 12/1991 khi Liên Xô “sụp đổ.
Bắt “chuột chũi”
Năm 1994, Aldrich Ames bị bắt, FBI và CIA cùng hợp tác để truy tìm nghi phạm “chuột chũi” cuối cùng.
Trong lúc các cơ quan tình báo Liên Xô cũ quay cuồng với hậu quả từ sự sụp đổ của Liên Xô, các đặc vụ liên bang Mỹ tận dụng cơ hội tìm kiếm những cựu đặc nhiệm KGB bất mãn sẵn sàng bán thông tin.
Họ tìm thấy thông tin cần biết ở Aleksandr Shcherbakov, một cựu đặc vụ KGB chuyển sang làm kinh doanh tư nhân, và chấp nhận trả giá 7 triệu USD. Shcherbakov cung cấp một tập tin chứa bằng chứng khẳng định Hanssen là một “chuột chũi” bán tin cho Liên Xô.
Năm 2000, Hanssen lại được thăng chức trở thành một trong những chuyên gia máy tính hàng đầu của FBI. Quyết định thăng chức này đi kèm với các đặc quyền bao gồm một văn phòng và trợ lý riêng. Tên gián điệp “chuột chũi” nào ngờ rằng, quyết định thăng chức chỉ là cái cớ để giữ anh ta ở lại Washington, trở thành một mục tiêu theo dõi.
Viên trợ lý mới Eric O’Neill được cài cắm ở văn phòng để thu thập bằng chứng chứng minh rõ ràng rằng Hanssen có tội.
O’Neill nhận thấy Hanssen sử dụng máy tính cá nhân Palm III để lưu trữ thông tin và vào ngày 15/2/2001, anh đã lấy trộm máy tính từ văn phòng của Hanssen, giao nó cho một nhóm chuyên gia, để họ tải dữ liệu xuống và giải mã nội dung.
Ở đó, các chuyên gia tìm thấy bằng chứng chắc chắn rằng Hanssen đã phản bội đất nước mình.
Trong khi đó, Hanssen cũng bắt đầu nghi ngờ FBI đang theo dõi anh ta. Trong bức thư cuối cùng gửi cho những người liên hệ ở Nga, kẻ hoạt động gián điệp viết: “Có điều gì đó đã đánh thức con hổ đang ngủ”.
Dù vậy, anh ta vẫn không dừng lại. Vào ngày 18/2/2001, Hanssen tiễn một người bạn tại sân bay và lái xe về nhà qua ngả đường đến Công viên Foxstone ở Vienna để nhận tiền. Khi Hanssen trở lại xe với túi tiền trong tay, hai chiếc xe tải xịch đến gần đó và một loạt nhân viên vũ trang đổ tới bắt giữ anh ta.
Bị buộc tội với 14 tội danh gián điệp và một tội danh âm mưu hoạt động gián điệp, Robert Hanssen phải đối mặt với án tử hình – đặc biệt vì hành động của anh ta đã dẫn đến cái chết của những người cung cấp thông tin cho Mỹ.
Cuối cùng, Hanssen đã bị kết án 15 bản án chung thân. Hiện anh ta vẫn đang thụ án tại nhà tù liên bang ở Florence, Colorado. Tù nhân số 48551-083 bị biệt giam 23 giờ một ngày và không có cơ hội được ân xá.
